صلاحیت کارشناسی رسمی دادگستری در زمینهی رسیدگی و ارزیابی سختافزارهای رایانهای شخصی و وسایل جانبی آنها در رشتهی کامپیوتر، فناوری اطلاعات و ارتباطات و فضای مجازی ارائه میشود. محتوای پیشرو صرفاً به بررسی حقوقی، کاربردی و ابزارهای مرتبط میپردازد و تنها به فعالیتهای رسمی و مجاز کارشناسان رسمی دادگستری اشاره دارد.
چیستی و قلمرو صلاحیت
کارشناس رسمی دادگستری با این صلاحیت مجاز است انواع سختافزارهای رایانهای شخصی مانند رایانه رومیزی، لپتاپ، تبلت، تلفن همراه و وسایل جانبی (مانند چاپگر، دوربین، حافظههای خارجی) را از نظر فنی، کیفیت ساخت، عملکرد و وضعیت ظاهری دقیقاً بررسی، ارزیابی و توصیف کند.
این کار در برنامههای قضایی، قراردادهای دولتی یا شکایات خصوصی انجام شده و شامل گزارش رسمی برای دادگاه، مرجع اجرایی یا سازمانهای بیمه و بانک است.
مسئولیتها و وظایف قانونی
مطالعه سندی و میدانی
بررسی مدارک، فاکتورها، قراردادها و مستندات مرتبط با وسیله موضوع ارزیابی، همراه با مشاهده حضوری سخت افزار جهت بررسی انطباق با ادعاها.
ارزیابی کیفی و عملکردی
اندازهگیری پارامترهایی همچون سرعت پردازش، سلامت قطعات (هارد، رم، مادربورد)، سازگاری پورتها، و عملکرد باتری یا مصرف انرژی. این ارزیابیها مبنای معیارهای روز صنعت و استانداردهای عملکردی است.
تشخیص آسیبدیدگی یا نقص
شناسایی آسیبهای ناشی از سوءاستفاده، فرسودگی عادی یا تعمیرات غیرمجاز و تعیین میزان تأثیر آن بر ارزش یا عملکرد دستگاه.
تخمین ارزش و تعیین اجرتالمثل
بهعنوان مرجع تعیین ارزش ریالی سختافزار یا اجرتالمثل کارکرد آن، که در دعاوی کیفری، مدنی، بیمهای یا مالی کاربرد دارد .
تهیه گزارش کارشناسی
نگارش گزارش رسمی با ساختار و ادبیات حقوقی شامل شرح موضوع، روش بررسی، نتایج فنی و نظریه حقوقی در انطباق با قوانین و مقررات جاری.
ابزارها و روشکار
ابزارهای تشخیصی سختافزاری مانند تجهیزات تست هارد دیسک، تراشهخوانها، مولتیمتر، دستگاه تست باتری و ابزارهای عیبیابی مادربورد.
نرمافزارهای تست سلامت مانند برنامههای دیسک چک، بنچمارک CPU و GPU و ابزارهای شمارش ساعات کار یا حافظه مصرفی.
دوربینهای ماکرو و میکروسکوپ جهت بررسی آثار فیزیکی مانند خرابی پینها، مشکلات برد یا موارد شواهد خرابکاری یا ضربه.
مصادیق کاربرد در نظام قضایی و ساختاری
دعاوی کیفری و مدنی: در پروندههای سرقت یا آسیب فیزیکی به رایانه و لوازم جانبی، گزارش کارشناس رسمی دادگستری تعیینکننده ارزش ابزار و میزان خسارت واقعی است.
اختلافات قراردادی: در مواردی که فرد یا سازمان مدعی است کالایی مطابق قرارداد تحویل نگرفته یا دچار نقص فنی است، نظر رسمی کارشناس مبنای قضایی خواهد بود.
رسیدگی بانکی و بیمهای: برای تعیین ارزش وثیقههای سختافزاری، محاسبه میزان خسارت پذیرفتهشده یا جبران، گزارش کارشناسی رسمی دادگستری ملاک تصمیمگیری قرار میگیرد.
فرایندهای اداری و نظارتی: هنگام تنظیم قراردادهای خرید یا فروش دولتی در حوزه فناوری اطلاعات، نظر کارشناس رسمی دادگستری برای بررسی کیفیت و استانداردهای فنی الزامی است.
ارزش و جایگاه حرفهای
این صلاحیت از نوع «پایه» بوده و نخستین مرحله تخصصی برای کارشناسان رسمی دادگستری در حوزهی فناوری اطلاعات محسوب میگردد . داشتن این صلاحیت ظرفیت حضور در محاکم، سازمانهای دولتی، قراردادهای بزرگ و پروندههای حقوقی پیچیده را فراهم میکند، چرا که گزارشهای کارشناسان رسمی دادگستری از اعتبار قانونی بالای محکمهای برخوردار هستند.
همچنین، این صلاحیت نردبانی برای دستیابی به صلاحیتهای پیشرفتهتری مانند ارزیابی شبکه، امنیت اطلاعات یا جرایم رایانهای محسوب میشود.
جمعبندی
صلاحیت کارشناسی رسمی دادگستری در رسیدگی و ارزیابی سختافزارهای رایانهای شخصی و وسایل جانبی آنها توصیفی رسمی و حقوقی از وضعیت سختافزاری ارائه میدهد و در مراجع قضایی و اداری ایران دارای اعتبار قانونی و نقشی کلیدی در حل مسائل کیفری، مدنی، قراردادی و بیمهای است. کارشناس رسمی دادگستری با این صلاحیت از ابزارهای فنی و روشهای دقیق تشخیصی بهرهمیبرد تا گزارشی مستند، فنی و حقوقی تحویل دهد و از این طریق، حق حریم فنی و زیانهای ناشی از نواقص سختافزاری به دقت احصاء میشود.