کارکرد و جایگاه تخصصی
کارشناسی رسمی دادگستری در رشته تشخیص اصالت خط، امضا و اثر انگشت، مرجعی است حقوقی و فنی که در دادرسیهای قضایی، دعاوی حقوقی و انتظامی از سوی مراجع قضایی یا طرفین پرونده ارجاع داده میشود. هدف اصلی آن، تأیید یا رد اصالت اسناد مکتوب، تعیین جعل یا هویت صاحب اثر انگشت است؛ اقداماتی حیاتی در پروندههایی چون چک، قولنامه، وصیتنامه و قراردادهای مشکوک.
دامنه وظایف و کاربردها
تشخیص اصالت خطوط دستنویس و چاپی
مقایسه دقیق خطوط مورد ادعا با نمونههای دستنویس یا چاپشده، شامل بررسی شیوه نگارش، فاصله حروف، ضخامت خطوط و روانشناسی خط، از طریق روش ظاهری و تطبیقی .
بررسی اصالت امضا
تطبیق امضای مورد ادعا با نمونههای معتبر، تحلیل ابعاد امضا، زاویه، محل قرارگیری نسبت به متن یا حاشیه، علائم رمزگذاری و چگونگی اجرای امضا .
ارزیابی اثر انگشت
شناسایی و تطبیق اثر انگشت با نمونههای موجود از صحنه جرم یا نمونه اولیه، بهویژه در موارد جعل یا انکار امضا همراه اثر انگشت .
تشخیص قدمت و تقدم/تأخر تحریری
تعیین زمان تقریبی نگارش با بررسی انواع جوهر، شرایط کاغذ و روش چاپ، و نیز تشخیص اینکه آیا متن پیش یا پس از امضا درج شده است (مثلاً در چک یا سند رسمی) .
تحلیل پاکزدگیهای فیزیکی و شیمیایی
تشخیص تغییرات عمدی در متن یا امضا؛ شامل خطخوردگی، محو یا افزودن اطلاعات با استفاده از روشهای نوری، شیمیایی، UV وغیره .
مقایسه خطوط ماشینی و غیر دستنویس
بررسی خطوط چاپی، ماشینی یا انواعی از متون تایپی برای کشف دستکاری و جعل در اسناد رسمی یا غیررسمی .
ابزارها و روشهای اجرایی
مقایسه تطبیقی ظاهری: بررسی بصری با نمونه اصلی، تحلیل سبک نگارش، فواصل و نوسانها .
تکنیکهای نوری و شیمیایی: استفاده از نور ماوراءبنفش، میکروسکوپ، واکنشهای شیمیایی برای تشخیص قدمت جوهر و پاکزدگیها .
تحلیل فنی و جرمشناختی: بهرهگیری از تجهیزات ادارۀ تشخیص هویت و آزمودن اثرانگشت با نرمافزارها و استانداردهای قضایی .
کاربرد در فرایند قضایی، انتظامی و اداری
در دعاوی حقوقی مانند اختلاف در امضا یا سند غیررسمی (قولنامه، قرارداد)، بررسی جعل یا تقدم/تأخر نگارش.
در پروندههای کیفری مرتبط با جعل اسناد، تشخیص جعل امضا یا اثر انگشت در صحنه جرم.
در مباحث بیمه و بانکی: تأیید اعتبار امضا و ارائه نظر رسمی برای بانکها، بیمهها یا مؤسسات اعتباری.
در بررسی اسناد در سازمانها و ادارات کل، هنگام بروز اختلاف یا نیاز به تأیید رسمی بر اصالت سند.
ارزش حقوقی و اثباتی
نظر کارشناسی رسمی دادگستری در اسناد جعل شده، امضا یا اثر انگشت مشکوک، از نظر قوه قضاییه، معیار اتکا است و بهعنوان شاهد تخصصی معتبر در دادگاه ارزیابی میشود. این صلاحیت، کمک قابلتوجهی به قاضی در اثبات ادعای جعل یا انکار سند فراهم میآورد