صلاحیت «شناخت از محصولات نفت و پتروشیمی» برای کارشناسی رسمی دادگستری به معنای توانایی تخصصی در شناخت دقیق، تشخیص ویژگیهای کمی و کیفی، تحلیل اقتصادی–بازاری و ارائه گزارشهای تخصصی درباره فرآوردههای نفتی و پتروشیمی است. این صلاحیت، جایگاهی کلیدی در نظام قضایی، اداری و تجاری کشور دارد.
کارکرد قانونی و حوزه فعالیت
۱. کارکرد قضایی:
در دعاوی مرتبط با فروش، خرید، واردات یا صادرات محصولات نفتی و پتروشیمی و در اختلافاتی میان پیمانکاران، خریداران، پیمایشگران و شرکتهای دولتی یا خصوصی، کارشناسی رسمی دادگستری با این صلاحیت موظف است اسناد، نمونهها و گزارشهای مربوطه را بررسی کرده و در قالب نظر کارشناسی دقیق، برای مراجع قضایی و دادگاههای حقوقی یا کیفری تحلیل و توجیه نماید. این امر شامل تشخیص اصالت، تطابق با مشخصات قراردادی و برآورد قیمت و صرفه اقتصادی است .
۲. کارکرد در قراردادها و پروژههای نفتی–پتروشیمی:
در ارزیابی قراردادهای ساخت، خرید تجهیزات، فروش خوراک یا فرآورده، کارشناسی رسمی دادگستری این صلاحیت اقدام به بررسی و تأیید تطابق کیفیت محصول با قرارداد، شناسایی قیمت داخلی و بینالمللی و تبیین روند بازار مینماید. این نقش در تنظیم گزارشهای مربوط به اختلافات پیمانی و تجاری اهمیت ویژهای دارد .
۳. کارآمدی در نظام اداری و نظارتی:
گزارشهای کارشناسی رسمی دادگستری در مناقصات، ارزیابی اقتصادی–مالی و بازرسی پروژههای نفتی، پتروشیمی و پالایشی به منظور تعیین میزان تحقق ویژگیهای فنی محصولات و تطابق با شرایط مناقصه یا قرارداد کاربرد دارند. این گزارشها معمولاً در دادگستری، هیئتهای دولتی، سازمان حمایت از مصرفکننده و در روند بررسی شکایات قراردادی یا کیفیت، ارائه میشوند .
وظایف و مسئولیتهای کلیدی
شناسایی و تحلیل محصولات: تحلیل انواع محصولات نفت خام، میعانات گازی، انواع فرآوردههای پتروشیمی مانند پلیمرها، حلالها، سوختها و مواد واسطه شیمیایی؛
تعیین مشخصات فنی و کیفی: ارزیابی ترکیبات، ویژگیهای فیزیکی–شیمیایی، خلوص، استانداردها و تطبیق با معیارهای داخلی و بینالمللی؛
تحلیل قیمتی داخلی–بینالمللی: بررسی بازارهای جهانی، ردیابی روند قیمتها و استخراج اطلاعات برای گزارش کارشناسی در دعاوی اقتصادی–قراردادی ;
ارزیابی ارزش قراردادی: تعیین قیمت منصفانه خرید، فروش یا ارزیابی وسایل و تاسیسات مرتبط با تولید یا انبارداری؛
تهیه گزارش فنی مستند: تدوین گزارشهایی که شامل یافتههای تخصصی، دلایل تطابق یا عدم تطابق با قرارداد، تحلیل اختلافات و ارائه راهنمایی جهت تصمیمگیری قضایی، اداری یا تجاری هستند;
استفاده از تجهیزات و نرمافزار تخصصی: بهکارگیری ابزارهای آزمایشگاهی و نرمافزارهای کنترل کیفیت برای تجزیهوتحلیل دقیق محصولات؛
بیطرفی و صحت اخلاقی: ارائه گزارش عینی به مراجع قضایی و اداری مطابق آییننامه و تعرفه حقالزحمه رسمی قوه قضائیه .
ابزارها و روشهای کارشناسی
آزمایشگاههای شیمیایی و پتروشیمی: بررسی ترکیبات، خلوص، رطوبت و دیگر ویژگیها؛
نرمافزارهای ردیابی قیمت و تحلیل بازار: برای مقایسه قیمتهای منطقهای، ملی و جهانی؛
مطالعه اسناد فنی و قراردادها: از جمله مشخصات محصول، شرایط فروش و گزارشهای پیمانکاران و تولیدکنندگان؛
بازدید میدانی و انبارش: نمونهبرداری مستقیم از تاسیسات، مخازن یا خطوط تولید، برای بررسی استاندارد نگهداری و تحویل محصول.
نمونههای کاربرد عملی
داوری و رفع اختلاف در قرارداد فروش مواد پتروشیمی در بورس کالا یا معاملات صادراتی؛
بیمه و ارزیابی خسارتهای ناشی از نوسان کیفیت یا فساد محصول؛
بررسی علمی و فنی شکایات پیمانکاران، شرکتهای مشاور و تامینکنندگان مواد؛
مشارکت در مناقصات دولتی – خصوصی برای تعیین قیمت واقعی محصولات؛
تهیه گزارش برای معاملات بینالمللی و تبدیل ارزشی اقتصادی صادرات یا واردات محصولات نفتی و پتروشیمی.
نتیجهگیری
صلاحیت «شناخت از محصولات نفت و پتروشیمی» در چارچوب کارشناسی رسمی دادگستری بهصورت رسمی و قانونی نقشی راهبردی در تضمین منافع عمومی، اجرای دقیق قراردادها و موازین قضایی و اداری کشور دارد. این صلاحیت با استفاده از ابزار فنی–تحلیلی و قدمهای مستند، باعث ارتقاء شفافیت در معاملات نفتی و پتروشیمی، کاهش اختلافات و حفاظت از حقوق تمامی ذینفعان میشود. ارائه گزارشهای دقیق و بیطرفانه توسط این کارشناسان، از ارکان اساسی سیستم قضایی و اداری در حوزه صنعت نفت و پتروشیمی ایران است.