این صلاحیت به عنوان یکی از تخصصهای رسمی در حوزه نفت، پتروشیمی و فرآوردههای شیمیایی شناخته میشود. تابع قانون و زیرنظر نهادهای ذیصلاح قضایی و نظارتی، هر کارشناس رسمی دادگستری دارای این صلاحیت دارای حق و مسئولیت قانونی ارائه نظر فنی و تخصصی در زمینه فرآیندهای صنعتی و محصولات نفتی است .
حوزه عملکرد و اختیارات قانونی
ارزیابی فنی فرآیندها
این صلاحیت امکان بررسی و تحلیل دقیق مراحل استخراج، پالایش، تبدیل و تولید محصولات پتروشیمی را برای کارشناس فراهم میسازد. از جمله بررسی کیفیت جریانهای تولید، صحت اجرا و مطابقت با استانداردهای رایج ملی و بینالمللی .
قضاوت در دعاوی تخصصی
در دعاوی مربوط به اختلافات پیمانکاری، گمرکی، بازرگانی یا بیمهای که پیرامون کالاها، تجهیزات و قراردادهای نفتی ایجاد میشود، کارشناس رسمی دادگستری با ارائه گزارشهای تخصصی میتواند پاسخی قانونی و علمی برای قاضی یا مراجع رسیدگی فراهم آورد .
تعیین قیمت و ارزشگذاری
یکی از وظایف رسمی، برآورد قیمت داخلی و بینالمللی محصولات، تجهیزات و فرآوردههای نفتی است. کارشناسان موظفاند با استفاده از منابع معتبر و بررسی بازار، ارزش واقعی موارد مورد بررسی را مشخص نمایند.
ارزیابی خسارت و استهلاک
در مواقع بروز حوادث (مانند حریق، نشتی یا فرسودگی تجهیزات)، کارشناس موظف به تشخیص علت، بررسی ارزش بازمانده و تعیین هزینه بازیابی یا جایگزینی است .
ابزارها و روشهای معمول
بازدید میدانی: بازدید از واحدهای صنعتی، پالایشگاهها و خطوط تولید برای مشاهده عملکرد واقعی تجهیزات و فرآیندها.
آزمونهای کیفی و کمی: بهرهگیری از نمونهبرداری، آنالیز شیمیایی و تستهای عملکردی جهت تأیید کیفیت و کارکرد.
مطالعه مشخصات فنی: بررسی دادهبرگها (MSDS)، استانداردها، قراردادها و مستندات فنی برای تطبیق با اجرای واقعی.
تحلیل بازار: بررسی قیمتها و روندهای بینالمللی برای ارزیابی مناسب مصالح، محصولات و تجهیزات .
کاربردهای عملی در سیستم قضایی و اداری
رسیدگی قضایی
در پروندههای کیفری یا بازرگانی دادگستری، گزارشهای کارشناسی به عنوان مستند معتبر به قاضی ارائه میشوند.
کنترل قراردادها
ارزیابی سلامت فنی و مالی قراردادهای میان دولت، پیمانکاران و شرکتهای خارجی در صنعت نفت و پتروشیمی.
سازمانهای دولتی و بیمهای
بررسی خسارات ناشی از حوادث صنعتی جهت مطالبه بیمه یا تعیین جبران خسارت بر اساس معیارهای فنی.
نظارت بر خرید و فروش تجهیزات
در سازمانهای تخصصی، نیاز به تعیین قیمت عادلانه در معاملات تجهیزات نو یا تعمیرشده توسط کارشناسان رسمی دادگستری احساس میشود .
ارزش حقوقی و اجتماعی
ضمانت قانونی: نظر فنی این کارشناسان قابلیت استفاده در دعاوی حقوقی را دارد و تحت نظام قضایی کشور دارای پشتوانه قانونی مستند ارائه میشود.
حمایت از حقوق عمومی و خصوصی: با جلوگیری از بروز کلاهبرداری فنی یا قیمتگذاری ناعادلانه، از منابع ملی و حقوق ذینفعان حفاظت میشود.
پشتیبانی از حکمرانی صنعتی: این صلاحیت موجب اعتبار و کیفیت فعالیتهای نفتی و پتروشیمی در سطح ملی و بینالمللی میشود، بهویژه در قراردادها و صادرات صنعتی.
جمعبندی
صلاحیت «شناخت از فرآیندهای اساسی نفت و پتروشیمی» برای کارشناسان رسمی دادگستری در ایران نمادی از تخصص و مسئولیت رسمی است. این افراد:
مجاز به بررسی و تحلیل جامع فرآیندهای نفتی،
گزارشنویسی جزئیات فنی،
تعیین ارزش اقتصادی واقعی محصولات و تجهیزات،
و حل تضادهای قراردادی یا خسارتی در بستر قانونی
میباشند. ابزارهایی همچون بازدید میدانی، آزمون نمونهها، تحلیل مستندات فنی و بررسی بازارهای داخلی و بینالمللی، چارچوب عملیاتی این صلاحیت را تشکیل میدهند. با این قابلیت، کارشناس رسمی دادگستری نهتنها نقش فنی محوری در پروندههای قضایی و اداری ایفا کرده، بلکه ضامن شفافیت، عدالت و صیانت از منابع ملی و حقوق ذینفعان است.