در این مقدمه قصد دارم به تشریح دقیق و رسمی صلاحیت «رسیدگی و ارزیابی و تعیین میزان خسارت وارده به خطوط ریلی زیرزمینی» در حوزه کارشناسی رسمی دادگستری رشته وسائط نقلیه ریلی بپردازم. این متن با تمرکز بر وظایف حقوقی، ابزار حرفهای، قلمرو عملیاتی و ارزش قضائی چنین صلاحیتی نوشته شده است و مناسب بهعنوان معرفی تخصصی در متون حقوقی و فنی است.
جایگاه و کارکرد عمومی صلاحیت
صلاحیت «رسیدگی و ارزیابی و تعیین میزان خسارت وارده به خطوط ریلی» یکی از عناوین تخصصی گروه پنج (امور وسائط نقلیه) در ذیل رشته وسائط نقلیه ریلی است.
این عنوان به کارشناسان رسمی دادگستری اجازه میدهد در پروندههای حقوقی، کیفری یا اداری، نسبت به بررسی و اظهار نظر درباره خساراتی که به خطوط ریلی زیرزمینی (مانند مترو، تونلهای راهآهن شهری یا ناوگان حملونقل ریلی زیرسطحی) وارد شده است، اقدام نمایند.
در عمل، این صلاحیت در قالب ارجاع قضایی یا اداری به کارشناس رسیده و از نقش صرفاً نظری فراتر رفته و به نقش عملیاتی تبدیل میشود؛ یعنی کارشناس موظف است با استفاده از روشها و ابزار فنی، خسارات وارد شده را مستند و ارزیابی کند و عدد قابل اتکا ارائه دهد.
قلمرو وظایف و مسئولیتها
کارشناس رسمی دادگستری دارای این صلاحیت، باید در موارد زیر ورود کند:
شناسایی اجزاء آسیبدیده خطوط زیرزمینی
شامل ریل، تراورس، بالاست، پلهای ریلی زیرزمینی (در تونلها یا تونلهای ارتباطی)، سازه تونل، متعلقات ریل (سوزت، اتصالات، براکتها) و اجزاء پیرامونی مسیر ریلی.
بررسی علل فنی خرابی یا آسیب
تعیین اینکه آسیب ناشی از عوامل طبیعی (تغییرات زمینی، نشست، ریزش تونل) یا عوامل انسانی (نقص در بهرهبرداری، نصب ناصحیح، ضربه خارجی، اقدامات پیمانی ناصحیح) بوده است.
اندازهگیری و محاسبه ابعاد خسارت
برآورد کمّی خسارت اعم از هزینه تعمیر یا بازسازی اجزاء آسیبدیده، هزینه تأخیر بهرهبرداری، هزینه تخریب بیشتر در صورت ادامه بهرهبرداری و هزینه جایگزینی اجزاء معیوب.
تنظیم گزارش کارشناسی با مستندات فنی
تهیه گزارش علمی با نقشه، عکس، دیاگرام، محاسبات عددی، مقایسه با وضعیت قبل، و ارائه نظریه حقوقی درباره میزان خسارت قابل مطالبه و موجه (به قاضی یا مرجع ذیصلاح).
شناسایی مسئولیت و ارتباط خسارت با تقصیر
در دعاوی حقوقی یا کیفری، مشخص کردن رابطه علی بین فعل معیوب (مثلاً نصب نادرست یا مجموعه نگهداری نامناسب) و خسارت وارده، جهت تعیین سهم مسئولیت طرف ذینفع.
ارزیابی تأخیر بهرهبرداری یا توقف ناگهانی
در برخی موارد، خرابی خطوط زیرزمینی موجب توقف تردد مترو یا قطار شهری میشود؛ کارشناسی موظف است میزان ضرر ناشی از توقف یا کاهش توان عملیاتی را محاسبه و قابل مطالبه اعلام نماید.
کارشناس رسمی دادگستری
ابزارها، روشها و مداخل فنی
کارشناس رسمی دادگستری در این صلاحیت معمولاً از ابزارها و روشهایی همچون:
نقشهبرداری دقیق تونلها و مسیرهای زیرزمینی
اسکن لیزری یا ژئودزی تونلی
عکسبرداری و مستندسازی دیجیتال
تحلیل سازهای اجزاء تونل و ریلها
محاسبه هزینه تعمیرات یا جایگزینی بر اساس نرخ مصالح، نیروی انسانی و تجهیزات
مدلسازی عددی و شبیهسازی تنش و بار
مقایسه وضعیت فعلی با وضعیت مرجع پیش از حادثه
استفاده میکند. این روشها کمک میکنند تا گزارش کارشناسی دقیق، مستند و قابل دفاع در مراجع قضایی یا اداری تهیه شود.
کاربردها در نظام قضائی، اداری و قراردادی
این صلاحیت کارشناسی رسمی دادگستری کاربردهای متعدد دارد:
در دعاوی قضایی بین شرکت مترو یا راهآهن شهری و پیمانکاران یا مجریان پروژه که خسارت یا نقص در ساخت، نگهداری یا عملیات موجب دعوی شده باشد
در پروندههای اداری درباره خسارات ناشی از ریزش تونل، نشست گذرگاه، حوادث طبیعی و اثرگذاری آن بر خطوط زیرزمینی
در ارجاع قضایی جهت تعیین میزان خسارات قابل مطالبه از بیمهها، دستگاههای دولتی یا خصوصی
در اختلاف بین بهرهبردار خطوط ریلی زیرزمینی و تأمینکنندگان یا پیمانکاران خدمات نگهداری یا عمرانی
در فرآیند حکم نهایی دادگاهها یا کمیسیونهای دولتی حضوری در خصوص مطالبات خسارتی