صلاحیت «رسیدگی و ارزیابی تجهیزات و تأسیسات پرتوساز صنعتی» بخشی از مجموعه صلاحیتهای رسمی در حوزه امور انرژی هستهای است که بهطور خاص توسط کارشناسان رسمی دادگستری دارای مجوز اجرا میشود. این صلاحیت، تعامل حرفهای، حقوقی و فنی دقیق بین مراجع قضایی، نهادهای نظارتی (از جمله سازمان انرژی اتمی)، کارفرمایان و بهرهبرداران صنعتی را ممکن میسازد.
حوزه عملکرد و بسترهای حقوقی
کارشناس رسمی دادگستری دارای این صلاحیت، در حوزه چرخه فعالیتهای صنعتی که شامل تولید، نصب، بهرهبرداری و نگهداری منابع پرتوساز میشود، نقشی حقوقی و مستقل ایفا میکند. ایشان میتوانند در چارچوب دعاوی و پروندههای کیفری یا حقوقی مرتبط با تجهیزات پرتوساز، مستقیماً از طرف مراجع قضایی معرفی شوند. پروندههایی مانند تعیین میزان خسارت ناشی از حوادث پرتویی، اختلافنظر در قراردادهای مربوط به منابع پرتوساز یا بررسی اصالت و عملکرد تجهیزات در دعاوی اداری-حقوقی، نمونهی متداول کاربرد این صلاحیت است .
زمینههای کاربرد
۱. دعاوی قضایی و کیفری
در وقوع حوادث پرتویی غیرعادی یا سوءاستفاده از تجهیزات صنعتی، کارشناسی رسمی دادگستری وظیفه دارد با بررسی فنی صحنه حادثه، تحلیل علل بروز آن و تعیین میزان پرتوگیری افراد و اموال، مرجع قانونی را در اتخاذ تصمیمات قضایی یاری دهد .
۲. ارزیابی حقوقی در قراردادها و اختلافات
این کارشناسان در اختلافات قراردادی بین پیمانکاران، مشاوران یا کارفرمایان، از حیث نحوه عملکرد تجهیزات پرتوساز، انطباق با مشخصات فنی، امنیت و ایمنی، قدرت اظهار نظر فنی و حقوقی دارند .
۳. ارزیابی خسارات مالی و جبران ضررها
در صورت بروز آسیب به تجهیزات پرتوساز یا تبعات آن (مثلاً در محیطهای صنعتی و کارخانهای)، کارشناسی رسمی دادگستری قادر به برآورد مالی خسارات ناشی از پرتوگیری در افراد یا اموال است.
۴. همکاری با نهادهای دولتی و نظارتی
در بررسی مدارک فنی، کنترل ایمنی و بررسی انطباق تأسیسات پرتوساز صنعتی با ضوابط سازمان انرژی اتمی یا استانداردهای ملی، این کارشناسان نقش ایفاگر اطلاعات فنی و مستدل به مراجع تصمیمگیر هستند .
ابزارها و روشهای حرفهای
کارشناسی رسمی دادگستری در این حوزه علاوه بر دانش فنی ویژه در پرتوگیری هستهای، به ابزارهای تخصصی زیر دسترسی دارد:
دستگاههای سنجش پرتو (Dosimeter, Survey meter)
برای اندازهگیری دقیق دوز پرتو دریافتی در محیطهای صنعتی بدون اختلال در فعالیتها.
نرمافزارهای شبیهسازی پرتو
جهت مدلسازی جریان پرتویی و تحلیل میزان انتشار در سناریوهای مختلف صنعتی .
روشهای عددی تحلیل دادهها
برای استخراج دقیق پارامترهایی مانند حد دوز مجاز، زمان پرتوگیری و میزان نفوذ در ارزیابی ایمنی.
بررسی فنی اسناد و مدارک فنی تجهیزات
نظیر شناسایی مدل دستگاه، تستهای پیشراهاندازی و گواهیهای ایمنی ارائهشده از مراکز معتبر.
ارزش سازمانی و حقوقی صلاحیت
این صلاحیت تخصصی، نقش حیاتی در تضمین عدالت و ایمنی صنعتی ایفا میکند؛ چرا که:
اعتبار و صحتسنجی تخصصی
صدور گزارشهای کارشناسی این حوزه، مبتنی بر الزامات حقوقی و فنی است و از اعتبار بالایی نزد دادگاهها، سازمانها و بنگاههای صنعتی برخوردار است.
پیشگیری و آموزش حقوقی-فنی
حضور کارشناسی رسمی دادگستری در بررسی اولیه پروژهها و تجهیزات پرتوساز، به کاهش خطرات احتمالی، کاهش دعاوی و افزایش انطباق با ضوابط میانجامد .
حل و فصل اختلافات قراردادی
ارائه نظرهای کارشناسی مبتنی بر سنجش دقیق فنی و پرتوگیری، منجر به تسهیل تصمیمگیریهای قضایی یا توافقات میان ذینفعان میشود.
جمعبندی
صلاحیت «رسیدگی و ارزیابی تجهیزات و تأسیسات پرتوساز صنعتی» براساس تکالیف قانونی تعیین شده در حوزه امور انرژی هستهای، تخصص ویژه و قابل اتکایی را برای کارشناسی رسمی دادگستری فراهم میآورد. این صلاحیت شامل تحلیل حوادث پرتویی، بررسی و تعیین میزان پرتوگیری، تحلیل عملکرد تجهیزات، ارزیابی خسارات و حل اختلافات تخصصی میشود. ابزارهای فنی و استاندارد این کارشناسان، همراه با جایگاه حقوقی رسمی آنها، موجب تضمین حقوق متقاضیان، مراجع قضایی و نهادهای نظارتی در صنایع پرتوساز میگردد.