رسیدگی و ارزیابی تجهیزات ارتباطی و شبکه های رایانه ای محلی و خدمات اینترنتی:
در نظام حقوقی ایران، کارشناسی رسمی دادگستری در رشته کامپیوتر (رایانه) و فنّاوری اطلاعات (ICT, IT) جایگاه ویژهای دارد. این صلاحیت در گروه «صنعت و فن» طبقهبندی شده و کارشناس رسمی دادگستری در این حوزه، بهصورت رسمی و رسمیّتیافته از سوی مرجع ذیصلاح، اجازه اظهار نظر تخصصی در پروندههای قضایی، اداری، قراردادی، بیمهای و بانکی را دارد.
ارزش حقوقی و کارکرد قضایی
کارشناسی رسمی دادگستری در این رشته، پس از دریافت پروانه رسمی، اجازه دارد در محاکم قضایی (دادگاهها، شوراهای حل اختلاف، مراجع انتظامی، تعزیرات) حضور یابد و نظریات تخصصی خود را بهصورت گزارش رسمی در چارچوب زمان قانونی ارائه نماید.
گزارشات ایشان در مواردی چون جرائم رایانهای، ضرر و زیان ناشی از نفوذ یا بدافزار، اختلافات قراردادی و آسیب سختافزار یا نرمافزار، ذیل مرجع رسمی قابلیت استناد دارد.
دامنه صلاحیتها و مسئولیتهای تخصصی
رسیدگی و ارزیابی سختافزارهای رایانهای و تجهیزات ارتباطی
کارشناسی رسمی دادگستری قادر به ارزیابی ارزش ریالی تجهیزات سختافزاری، تخمین خسارت ناشی از صدمات، و مقدار اجرتالمثل بابت خدمات نصب، راهاندازی و نگهداری آنهاست .
ارزیابی نرمافزارها و بستههای نرمافزاری
شامل تعیین قیمت و ارزش نرمافزارهای کاربردی و سازمانی، هزینه توسعه و نگهداری، و ارزشگذاری داراییهای نامشهود مثل دامنهها، برندها و بستههای کسبوکار الکترونیک .
رسیدگی به شبکههای رایانهای و خدمات اینترنتی
تحلیل و گزارش درباره شبکههای محلی (LAN)، زیرساخت اینترنتی، امنیت شبکه، میزان آسیبپذیری و خسارات ناشی از نفوذ یا حملات سایبری .
ارزیابی سیستمهای رایانهای یکپارچه و سامانههای کلان
بررسی طرحهای فناوری اطلاعات، مراکز داده، سامانههای ابری، اینترنت اشیا و سامانههای خودتصمیمگیر، همراه با شفافسازی اختلافات فنی میان ذینفعان .
کارشناسی جرائم رایانهای و امنیت اطلاعات
تشخیص میزان خسارت ناشی از هک، نفوذ، ویروسها، حملات سایبری یا انتشار غیرمجاز اطلاعات و ارائه نظر در زمینه پیگرد حقوقی یا کیفری .
مالکیت فکری و حقوق پدیدآورندگان آثار رایانهای
اظهار نظر درباره اعتبار اسناد مالکیت نرمافزاری، نقض حق نشر و اختلافات قانونی میان تولیدکنندگان و استفادهکنندگان .
تعیین اجرتالمثل و قیمتگذاری خدمات تخصصی
ارزیابی اجرتالمثل برای فعالیتهایی مانند طراحی، توسعه، نصب و نگهداری، و همچنین خدمات مشاوره، نظارت و مدیریت طرحهای IT، توسط کارشناس رسمی دادگستری انجام میگیرد .
ابزارها و روشهای کارشناسی
کارشناسی رسمی دادگستری در این حوزه از ابزارها و روشهای متعدد تخصصی استفاده میکند:
تست عملکرد و فعالیت سختافزار با اتکا به استانداردهای صنعتی
تحلیل کد نرمافزار، بررسی تراکنشها و اسناد دیجیتال
ابزارهای سنجش امنیت شبکه، ارزیابی ریسک و نفوذ
بررسی مستندات قراردادی، میزان تحقق تعهدات و ارزیابی ارزش اقتصادی ناشی از نقض قرارداد
استخراج ادله دیجیتال و تهیه گزارش مکتوب برای مرجع قضایی
کاربردهای اجرایی و نوع پروندهها
کارشناسی رسمی دادگستری در رشته ICT, IT در موارد کاربردی زیر ایفای نقش مینماید:
حل و فصل اختلافات قراردادی میان کارفرما، پیمانکار و مشاور پروژههای IT
ارزیابی خسارت در پروندههای بانکی یا بیمهای مرتبط با اختلال شبکه
بررسی جرائم اقتصادی و دامنه نفوذ در فضای مجازی
ارائه گزارش مالکیت معنوی در دعاوی کپیرایت و ثبت نرمافزار
تنظیم گزارشهای کارشناسی در مناقصات و قراردادهای دولتی/خصوصی
ارزش حقوقی و سازمان قضایی
نظریه کارشناسی رسمی دادگستری در ایران دارای اعتبار قانونی و الزام اجرایی است. این گزارشها به شرط تسلیم در موعد مقرر، تا حداقل پنج سال در سوابق نگهداری میشوند و در صورت وجود «جهات رد»، کارشناس موظف به امتناع است، در غیر اینصورت تحت پیگرد قرار میگیرد.
در مجموع، این صلاحیت کارشناسی رسمی دادگستری در حوزه کامپیوتر، فناوری اطلاعات و ارتباطات یک پل ارتباطی حرفهای، حقوقی و تخصصی میان دانش فنی و نظام قضایی و قراردادی کشور است. وجود آن تضمینی است برای امور کارشناسی دقیق، مستقل و معترفشده در پروندههای پیچیده IT، شبکه و خدمات اینترنتی، که هم بر کیفیت قضا و هم بر امنیت دیجیتال کشور اثرگذار است.