کارشناسی رسمی دادگستری در رشته کامپیوتر، فناوری اطلاعات و ارتباطات و فضای مجازی، صلاحیتی است حقوقی-تخصصی که از طریق ارگانهای رسمی قضایی به افراد واجد شرایط اعطا میشود. دارندهٔ این صلاحیت دارای اختیار و مسئولیت قانونی برای انجام ارزیابیها، تحلیلها و ارائه گزارش در موضوعات مبتنی بر فناوریهای دیجیتال و ارتباطات است. این وظیفه در چارچوب محاکم دادگستری، دستگاههای اداری، نهادهای دولتی یا خصوصی و قراردادهای مرتبط اجرا میشود.
حوزه عملکرد و مسئولیتها
ارزیابی تجهیزات سختافزاری
این کارشناسان، به تحلیل و بررسی انواع رایانهها، سرورها، تجهیزات جانبی، زیرساختهای شبکه و مراکز داده میپردازند؛ ضمن تعیین ارزش اجزاء و برآورد خسارات احتمالی، به مقایسه و تشخیص سلامت فنی میپردازند و گزارش مستدل تنظیم میکنند .
ارزیابی بستههای نرمافزاری و سامانهها
کارشناسی رسمی دادگستری مسئول بررسی نرمافزارهای کاربردی، سیستمهای اطلاعاتی و خدمات اینترنتی است؛ شامل تعیین قیمت، تحلیل عملکرد فنی و سنجش میزان انطباق با استانداردها. همچنین رسیدگی به مالکیت فکری، اصالت و نقض حقوق پدیدآورندگان آثار دیجیتال را بر عهده دارد .
بازبینی شبکهها و خدمات ارتباطی
بررسی شبکههای LAN، سرویسهای اینترنت، امنیت ارتباطات دیجیتال و زیرساختهایی مانند اینترنت اشیا، پردازش ابری، سامانههای رباتیک و هوشمند در چارچوب قراردادها از جمله مصادیق رسیدگی است. تحلیل کیفیت سرویس، رعایت استانداردها و تعیین خسارات ناشی از نقص یا اختلال نیز در این حوزه قرار میگیرد .
ارزیابی جرائم اینترنتی و امنیت سایبری
کارشناسان رسمی دادگستری در بررسی جرائم رایانهای همچون هک، نفوذ غیرمجاز، انتشار بدافزار، کلاهبرداری مجازی، سرقت یا تغییر دادهها و نقض امنیت سیستمها نقش دارند. مسئولیتشان تحلیل فنی شیوه ارتکاب جرم، میزان و نوع خسارت، و ارائه گزارش مستندِ فنی برای استفاده در روند رسیدگی قضایی است .
حل اختلاف فنی-تخصصی در قراردادها
در قراردادهای فناوری، اختلافات بین کارفرما، پیمانکار یا مشاور درباره کیفیت، زمانبندی، عملکرد سیستم یا میزان خسارت، در حوزه تخصص این کارشناسان قرار دارد. آنها با تجزیه و تحلیل گزارش عملکرد، بررسی اسناد فنی و مقایسه با تعهدات، نظر کارشناس رسمی دادگستری را ارائه میدهند .
ارزشگذاری داراییهای مجازی و حقالاجاره فنی
این کارشناسان تعیین ارزش داراییهای غیرملموسی مانند نرمافزارها، دامنهها، برندهای الکترونیکی، سیستمهای اطلاعاتی، حقالاجاره و اجرتالمثل خدمات مشاوره یا نگهداری و مدیریت طرحهای ICT را انجام میدهند .
ابزارها و روشهای کارشناسی
آزمون و تحلیل فعال تجهیزات: بررسی سختافزار و زیرساخت شبکه با تستهای میدانی و استفاده از نرمافزارهای تحلیل پرفورمنس و سلامت.
بازرسی و بررسی لاگها: تحلیل لاگهای سیستم و شبکه برای تحلیل نفوذها، خطاها و اثبات جرم.
مطالعه مستندات فنی و قراردادی: بررسی اسناد رسمی، گزارشات عملکردی، قراردادها و سوابق نگهداری.
برآورد مالی تخصصی: استفاده از تعرفههای قانونی کارشناسان رسمی دادگستری و روشهای روز ارزشگذاری اسناد دیجیتال و سیستمها.
تهیه گزارش کتبی رسمی: تنظیم دقیق و مدون گزارش با استناد به مراجع قانونی و مستندات فنی برای ارائه در محاکم و مراجع قانونی.
موارد کاربرد در نظام قضایی و اداری
پروندههای حقوقی در محاکم قضایی: ارائه گزارش تخصصی در دعاوی حقوقی و کیفری مرتبط با ICT.
ارزیابی فنی پروژههای دولتی و خصوصی: بررسی کیفیت و اجرای تعهدات فنی در پیمانهای فناوری اطلاعات.
رسیدگی به خسارات بیمهای: تحلیل فنی خسارت ناشی از حملات سایبری یا خرابکاری فناوری.
حفاظت از حقوق مالکیت فکری: بررسی اصالت نرمافزار، سامانهها و تعیین نقض حقالملک.
پشتیبانی از تصمیمات اداری-حقوقی: کمک به مراجع دولتی در تعیین صلاحیت فنی سرویسها یا اخذ تصمیمات قضایی.
جمعبندی
صلاحیت کارشناسی رسمی دادگستری در رشته کامپیوتر، فناوری اطلاعات و ارتباطات و فضای مجازی، یکی از مهمترین ارکان اجرای عدالت فنی و تخصصی در عصر دیجیتال است. این کارشناسان با بهرهگیری از ابزارهای فنی و دانش قضایی، در مواردی نظیر بررسی سختافزار و نرمافزار، تحلیل جرائم سایبری، بررسی شبکهها و حل اختلافات قراردادی ایفای نقش مینمایند. گزارشهای آنها به عنوان مدارک معتبر نزد محاکم و نهادها مورد استناد قرار میگیرد و ارزش افزودهٔ قابل توجهی در زمینه شفافسازی فنی و تعیین حق و حقوق طرفین ایجاد میگردد.
این متن مقدماتی آماده نشر در مستندات رسمی و معرفی صلاحیت مذکور میباشد و تمامی جزئیات بر اساس منابع مرجع تنظیم گردیده است.