صلاحیت «رسیدگی فنی و تخصصی حوادث مربوط به وسایل پرنده، تشخیص قابلیت پرواز و تعیین خسارت» در حوزه صنایع هوایی و فضایی، یکی از کاربردیترین و حیاتیترین صلاحیتهای کارشناسی رسمی دادگستری است. این صلاحیت، در چارچوب مأموریتهایی تعریف و محدود به کارشناسان رسمی دادگستری دارای پروانه رسمی فعالیت است، و نه افراد دارای تخصص آکادمیک یا فنی فاقد تعرفه قضایی.
کارکرد حقوقی و قضایی
کارشناسی رسمی دادگستری دارای این صلاحیت، به فراخور ارجاع قضایی یا توافق طرفین، در پروندههای قضایی مرتبط با حوادث هوایی، سقوط، یا نقص فنی وسایل پرنده (هواپیما، بالگرد، پهپاد، ماهواره و مشابه آن) وارد عمل میشود.
مأموریت اصلی، تحلیل مهندسی فنی حادثه یا نقص، تشخیص علت ریشهای حادثه و تعیین میزان خسارت مالی ناشی از آن است .
گزارش رسمی صادره از سوی این کارشناس، در دادگاهها، هیئتهای سهنفره بررسی سوانح هوایی، یا نهادهای اداری مجاز است و قابلیت استناد حقوقی و قضایی کامل دارد .
حوزه کاربرد
کاربران اصلی این گزارشها عبارتاند از:
دادگاههای حقوقی و انتظامی در اختلافات بیمه، مسئولیت مدنی و جزایی.
هیئتهای تخصصی سوانح هوایی در وزارت راه و نهادهای نظامی.
شرکتهای هواپیمایی، پیمانکاران تعمیر و نگهداری فنی و اشخاص حقیقی یا حقوقی در دعاوی مناقصه یا قراردادی.
در این موارد، کارشناسی رسمی دادگستری بهویژه در موارد سقوط وسایل پرنده، نقص سازهای یا موتوری، بخشهای ناوبری، پرواز یا کنترل، نقش حیاتی دارد .
ابزارها و روشهای فنی کارشناسی
برای انجام این وظایف، کارشناس رسمی دادگستری مجهز به ابزارها و روشهای متنوع فنی و تخصصی است از جمله:
دستگاههای بازخوانی دادههای رکوردر پروازی (Flight Data Recorder و Cockpit Voice Recorder).
آزمونهای غیرمخرب مواد و سازه (NDT) جهت آزمون بدنه، بالها، موتور و پیشران.
روشهای شبیهسازی دیجیتال و دینامیک پرواز برای بازسازی سناریوی حادثه.
بررسی سیستمهای ناوبری، موتوری و دقیق واسطهای پرواز برای شناسایی اشکالات محتمل .
نظارت دقیق بر این ابزار و تحلیل نتایج مستند آن، منجر به گزارش کارشناسی مستدل و مستند شده میگردد.
مزیت حقوقی و اجرایی
گزارش کارشناسی رسمی دادگستری، از حیث اجرایی، به عنوان سند رسمی مورد استناد قاضی، بیمهها، ادارات و مراجع قانونی است.
تشخیص قابلیت پرواز (Airworthiness) سبب پیشگیری و پوشش ریسکهای ایمنی پرواز میشود و در نتیجه حکم قضایی مرتبط با توقف یا ادامه پرواز صادر میشود .
در دعاوی قراردادی، تشخیص دلیل تاخیر، نقص فنی یا خسارت بهواسطه پیمانکار یا تامینکننده، منشاء حقوقی و تعیینگر مسئولیت و جبران مالی میگردد.
موارد کاربرد نمونه
بررسی دقیق فنی حادثه سقوط پهپاد یا هواپیما.
ارزیابی توان و صلاحیت پرسنل فنی در مسیر بازرسی و تعمیر وسایل پرنده.
تشخیص آسیب به موتورها یا سازه پس از حادثه و تعیین هزینه تقریبی تعمیر.
تشخیص قابلیت پرواز جهت اثبات ایمنی در استفاده یا عدم استفاده دادگستری از پرنده.
داوری در اختلافات قراردادی بین سازنده، پیمانکار و مشاور بر مبنای آسیبشناسی دقیق مهندسی .
نتیجهگیری
صلاحیت «رسیدگی فنی و تخصصی حوادث مربوط به وسایل پرنده، تشخیص قابلیت پرواز و تعیین خسارت» توسط کارشناسی رسمی دادگستری، نقش سترگی در تضمین ایمنی پرواز و صیانت از حقوق افراد و نهادهای ذینفع دارد. این صلاحیت، با تکیه بر ابزار علمی و تحلیل مهندسی، پشتوانه حقوقی و اجرایی ارزشمندی فراهم کرده و در بستر دادگاهها و هیئتهای تخصصی، بهعنوان ناظری بیطرف، میزان خسارت، کیفیت فنی وسایل پرنده و مسئولیت حقوقی مرتبط را تعیین و تقویت مینماید.