رسیدگی به مسائل مورد اختلاف بین ناشران، نویسندگان، مترجمان، ویراستاران، صفحهآرایان و تصویر گران کتب و نشریات (شامل تهیه متون، ترجمه، کپی کردن، سرقت ادبی، تقلید سبک، نگارش و ترجمه) برحسب لزوم و ارجاع:
در نظام حقوقی و قضایی ایران، کارشناسی رسمی دادگستری در رشته کتاب و کتابداری مسئولیتی رسمی و مشروط دارد که از طریق مرجع قضایی یا اداری به وی ارجاع میشود. این صلاحیت در گروه خدمات اداری و عمومی جای دارد . فرد دارای این صلاحیت تنها مجاز به انجام فعالیتهای کارشناسی رسمی است که در چارچوب قانونی تعیین شده باشد و گزارشهای آنان قابلیت اتکای قضایی دارد .
دامنه و کاربرد صلاحیت
طبق منابع رسمی، از جمله شرح صلاحیتهای منتشرشده، حوزه عملیاتی این تخصص شامل موارد زیر است:
ارزیابی نسخههای خطی، چاپ سنگی، کتابهای فارسی و نشریات ادواری: بررسی اصالت، وضعیت فیزیکی، میزان آسیبشناسی و تعیین ارزش مالی اشیا فرهنگی .
تحلیل اختلافات حقوقی میان ناشران، نویسندگان، مترجمان، ویراستاران، صفحهآرایان و تصویرگران: بررسی چگونگی تهیه متون، ترجمه، کپی، سرقت ادبی، تقلید سبک و سایر مسایل مرتبط .
ارزیابی فنی چاپ و نشر: بررسی فرایند فنی انتشار، کیفیت چاپ و نشر، انطباق با مقررات صنفی و آییننامهها .
اظهارنظر در دعاوی مالکیت معنوی: شامل تألیف، ترجمه، ثبت اثر، تصنیف، حقوق بهرهبرداری مادی و معنوی و اعتراضات غیرکارکردی قراردادها تا حد مشخص .
حل اختلافهای مطبوعاتی و اطلاعرسانی: در کتابخانهها، موزهها، نشریات و مؤسسات فرهنگی و مطبوعات .
این میانرشتهای بودن صلاحیت، جایگاه و ضمانت اجرایی معتبر گزارش کارشناسی رسمی دادگستری را در بسیاری از پروندههای قضایی، قراردادهای نشر، بیمه، بانک و تعهدات قراردادی به اثبات میرساند.
وظایف و مسئولیتها
کارشناس رسمی دادگستری با این صلاحیت موظف است:
بازدید و بررسی میدانی: بررسی فیزیکی آثار مکتوب و مستندات در محل نگهداری یا نشر، مستندسازی آسیبها و اشکالات فنی.
تحلیل فنی و مستندسازی: مطالعه محتوایی اسناد ادبی، تطبیق متون، تشخیص تقلید یا سرقت ادبی با روشهای فنی و حقوقی مشخص.
تهیه گزارش کارشناسی: تدوین گزارش رسمی با استناد به مقررات آییننامه، مستندات فنی و سندیت قانونی، برای ارائه به مراجع قضایی یا اداری.
مدیریت جلسات کارشناسی و ارائه شفاهی: حضور در جلسات دادگاه، دفاع از نظرات کارشناس، پاسخگویی به سؤالات و ارائه مستندات مستدل.
ارزشگذاری آثار: تعیین قیمت و ارزش مالی بر اساس اصول کارشناسی و با توجه به شرایط بازار نشر، بیمه یا بانک .
ابزار و روشها
برای انجام کارشناسی دقیق، کارشناس رسمی دادگستری از ابزار و روشهای تخصصی بهرهمند است:
آزمونهای فنی و میکروگرافی چاپ و کاغذ برای بررسی آثار چاپی و نسخههای خطی.
نرمافزارهای تطبیق محتوا و استنادی جهت احراز سرقت ادبی یا تقلید سبک.
مراجع قانونی و آییننامهای نظیر قوانین نشر، قانون ثبت حقوق مؤلف، آییننامه مطبوعات و مصوبات صنفی.
فهرستهای استاندارد و بانکهای اطلاعات کتابخانهای برای اصالتسنجی کتاب و نشریات.
نمونه کاربرد در نظام حقوقی ایران
در پروندههای قضایی ناشران و نویسندگان، نظرات تخصصی کارشناسی رسمی دادگستری در خصوص سرقت ادبی، نقض حق تألیف یا قرارداد ترجمه، بهعنوان سند معتبر در محکمه مطرح میشود.
در اختلاف ناشر و صفحهآرایان یا تصویرگران، گزارش کارشناس رسمی دادگستری میتواند تعهدات قراردادی را مشخص کند.
در مسائل بیمه یا بانک، ارزشگذاری نسخ آسیبدیده بر اساس گزارش رسمی اعتبار لازم را برای مطالبه خسارت یا وثیقه داراست.
در کتابخانهها و مؤسسات فرهنگی، مداخله رسمی و بررسی فنی توسط کارشناس رسمی دادگستری در حل مناقشات مربوط به امانت یا استخدام آثار کاربرد دارد.
ارزش و جایگاه قانونی
نظر کارشناسی رسمی دادگستری به دلیل مرجعیت قانونی آن، در دادگاهها و سازمانها چنان وزن دارد که قاضی بدون توجیه موجه نمیتواند آن را نادیده بگیرد . این جایگاه باعث میشود گزارشهای تخصصی در حوزه کتابداری توسط کارشناسان رسمی دادگستری در حل اختلافات فنی، حقوقی و قراردادی بهصورت رسمی و قانونی معتبر شوند.