صلاحیت کارشناسی رسمی دادگستری در حوزه «امنیت اطلاعات و حفاظت سیستمهای رایانهای»، کاربرد گستردهای در نظام قضایی جمهوری اسلامی ایران دارد. این صلاحیت به کارشناسان رسمی دادگستری اجازه میدهد در چارچوب قانونی، مسئولیت بررسی تخصصی رخدادهای امنیتی در سامانههای رایانهای، شبکهها و تجهیزات مرتبط را برعهده گیرند.
قلمرو و زمینه کاربرد
کارشناس رسمی دادگستری با این صلاحیت، در موارد زیر ایفای نقش میکند:
رسیدگی به جرایم رایانهای نظیر نفوذ غیرمجاز، شنود، تخریب، جعل یا سرقت دادهها؛
ارزیابی آسیبپذیریها و تهدیدهای امنیتی سامانههای شبکهای و اینترنتی؛
بررسی و تحلیل حوادث امنیتی رایانهای در پروندههای دادگستری، نهادهای انتظامی، بیمهای یا اداری؛
ارائه گزارش تخصصی در پروندههایی که در نتیجه تجربه حفاظتی دچار اختلاف، خسارت یا دعاوی فنی شدهاند .
مسئولیتها و وظایف تخصصی
کارشناسان رسمی دادگستری این رشته در شرایط زیر فعالیت میکنند و گزارش فنی و قانونی ارائه میدهند:
تشخیص وقوع جرم یا نفوذ امنیتی: بررسی آثار نفوذ، تحلیل رخدادهای غیرمجاز و ارزیابی راه نفوذ به سیستم؛
تحلیل فنی آسیبپذیریها: ارزیابی زیرساختهای امنیتی، پروتکلهای رمزنگاری، مکانیزمهای شناسایی دیجیتالی و پیشگیری از حملات؛
حدس میزان خسارت فنی و مالی: تخمین اثرات نفوذ یا نفوذهای موفق فناوری اطلاعات بر دادهها، زیرساخت و عملکرد سیستمها؛
تهیه گزارش کارشناسی رسمی دادگستری: تنظیم گزارش مکتوب شامل شرح رویداد، روش بررسی، یافتههای تخصصی و تحلیل تطبیقی در چارچوب قوانین؛
ارائه نظر در دادگاه و مراجع قضایی: حضور در جلسات قضایی برای پاسخ به سؤالات دادرس یا وکیل و ارائه توضیحات مستند فنی .
ابزارها و روشها
برای اجرای این وظایف، کارشناسان رسمی دادگستری از ابزار و فناوریهای تخصصی بهره میگیرند:
نرمافزارهای تحلیل لاگ و رخداد (SIEM)؛
ابزارهای نفوذپذیری و تست هک اخلاقی (Pentest)؛
سامانههای مانیتورینگ و شناسایی حملات (IDS/IPS)؛
تجهیزات شبکه و بررسی دسترسیهای غیرمجاز؛
فناوری رمزنگاری، امضای دیجیتال و روشهای شناسایی هویت؛
فرایندهای دادهکاوی برای استخراج شواهد از فایلها و عملکرد سیستمها .
موارد استفاده خاص
این صلاحیت در گستره وسیعی از پروندهها کاربرد دارد:
دعاوی حقوقی مرتبط با آسیب امنیت اطلاعات؛
بررسی خسارت بیمهای در حملات سایبری؛
ارزیابی امنیت سامانههای بانکی، دولتی یا شرکتهای پیمانکاری؛
تشخیص اعتبار اسناد الکترونیکی یا امضاهای دیجیتال؛
تحلیل جرائم رایانهای در دادسراها و پلیس فتا .
ارزش و جایگاه در نظام قضایی
وجود کارشناس رسمی دادگستری با صلاحیت امنیت و حفاظت سیستمهای رایانهای چند مزیت کلیدی دارد
اطمینان قضات و مراجع رسیدگی از صحت یافتهها؛
تسریع در بررسی کارشناسی، به دلیل دانش فنی و تخصصی؛
کاهش خطای قضایی با اتکا به گزارش مستند و مستدل؛
ارائه استاندارد و چارچوب مشترک برای تشخیص و مستندسازی جرائم فناوری اطلاعات.
نتیجهگیری
خلاصه آنکه، کارشناس رسمی دادگستری رشته کامپیوتر و فناوری اطلاعات با صلاحیت امنیت و حفاظت سیستمهای رایانهای بهصورت تخصصی به بررسی، تحلیل، مستندسازی و گزارشدهی درباره تهدیدات امنیتی، حملات سایبری و خسارات فناوری اطلاعات میپردازد. این نقش، در پروندههای قضایی، بیمهای، اداری و قراردادی بسیار کلیدی است و توانایی ارائه نظر معتبر، دقیق و سنجیده را دارد. ابزارهای فنی پیشرفته همراه با روششناسی تخصصی، ارزش اساسی این صلاحیت را در نظام قضایی ایران تضمین میکند.