در نظام حقوقی ایران، کارشناسی رسمی دادگستری در رشته انرژی هستهای نقش حیاتی در پشتیبانی از فرایندهای قضایی، قراردادی و نظارتی دارد. این صلاحیت تخصصی، ابزار قانونی موثری است که امکان تحلیل فنی سریع و معتبر از فنون هستهای را فراهم میآورد. رویکرد این رشته متمرکز بر دو حوزه اصلی است: اول، تعیین آثار پرتوگیری هستهای غیرعادی و مدیریت حوادث پرتویی؛ دوم، بررسی و داوری در دعاوی قراردادی پیچیده مرتبط با تجهیزات و تاسیسات پرتوساز.
در حوزه قضایی، کارشناسی رسمی دادگستری انرژی هستهای مجاز است تحلیلهای فنی دقیق در خصوص اثرات تشعشع هستهای غیرعادی و آسیبهای ناشی از آن را انجام دهد؛ از قبیل بررسی نمونههای پرتوگیری انسانی، محیطی یا تجهیزات صنعتی.
این صلاحیت شامل ارائه گزارشهای تخصصی – مستند به محاسبات و استانداردهای معتبر – برای مراجع قضایی جهت اتخاذ تصمیمات حقوقی یا انتظامی است. همچنین در صورت وقوع حوادث پرتویی در مراکز صنعتی یا پزشکی، کارشناسی رسمی دادگستری به تحلیل علل حادثه، برآورد خسارات و ارائه توصیههایی برای پیشگیری در آینده میپردازد .
در پروندههای قراردادی، این افراد متخصص قادرند به عنوان داور یا ناظر ثالث قراردادها بین کارفرما، مشاور و پیمانکار وارد شوند. آنها با بررسی مستندات فنی، مشخصات پیمان، عملکرد تجهیزاتی نظیر دستگاههای پرتوساز صنعتی یا پزشکی و سیستمهای کنترل، گزارشاتی برای حل اختلاف ارائه میدهند . این گزارشها شامل تشخیص سطح انجامدادن تعهدات قراردادی، تشخیص نقائص فنی، ارزیابی عملکرد سیستمها و محاسبه تاخیر یا خسارت ناشی از قصور طرفین است.
در کنار این وظایف قضایی و قراردادی، کارشناسی رسمی دادگستری انرژی هستهای موظف به بررسی تاسیسات پرتوساز پزشکی یا صنعتی است. این کار شامل ارزیابی طراحی، یکپارچگی ساختاری، عملکرد فنی تجهیزات، و سازگاری آنها با استانداردهای ملی و بینالمللی میشود. بررسی حقالامتیازها و مالکیت معنوی تجهیزات پرتوساز نیز از دیگر ابزارهای این صلاحیت است که در مناقشات تجاری و صنعتی نقشی مؤثر دارد.
برای اجرای این وظایف، ابزارها و روشهای متنوعی در اختیار کارشناسی رسمی دادگستری قرار دارد. اسکنرهای پرتویی، ابزارهای اندازهگیری شدت اشعه، دستگاههای شبیهسازی رایانهای برای تحلیل رفتار تجهیزات هستهای و نرمافزارهای کنترل کیفیت و بررسی انطباق فنی، از جمله متداولترین ابزارها هستند . بهکارگیری تکنیکهای اندازهگیری دقیق پرتو، تجزیه دادههای شبیهسازی، و تحلیل سیستماتیک کارکرد تجهیزات فرایندی رایج در تنظیم گزارشهای کارشناسی است.
از منظر کاربردی، کارشناسی رسمی دادگستری انرژی هستهای در موارد زیر نقش کلیدی دارد:
بررسی اتفاقات پرتوگیری غیرعادی در نیروگاهها، بیمارستانها، صنایع پزشکی و تحقیقاتی.
رسیدگی به دعاوی ناشی از حوادث پرتویی، شامل خسارت به نیروی انسانی، تجهیزات و محیط.
تحلیل اختلاف قراردادها در پروژههای تاسیس یا نگهداری تجهیزات پرتوساز صنعتی یا پزشکی.
ارزیابی حقالامتیاز و مالکیت صنعتی مرتبط با دستگاهها و فناوری پرتوسازی.
نظارت مستمر بر عملکرد، ایمنی و انطباق تاسیسات پرتویی با ضوابط ملی.
ارزش این صلاحیت در نظام قضایی و قراردادی ایران به واسطه تضمین تفسیر فنی دقیق، تسریع در حل اختلافات و ارائه مدارک معتبر به دادگاهها یا مراجع نظارتی است. فوریتها و پیچیدگیهای فنی در حوزه انرژی هستهای موجب میشود که حضور کارشناسان رسمی دارای این صلاحیت، نقش تعیینکنندهای در کاهش ریسک، حفاظت از جان و اموال عمومی، و پیشگیری از خسارات غیرقابل بازگشت داشته باشد.
در مجموع، کارشناسی رسمی دادگستری در رشته انرژی هستهای یک مرجع فنی-حقوقی معتبر است که با ابزارهای تخصصی، روششناسی معیار و گزارشهای مستند، امکان تصمیمگیری مطلوب و مطابق قانون را برای مراجع قضایی، قراردادهای دولتی یا خصوصی و نهادهای نظارتی فراهم میسازد.