تعیین علت بروز، تعیین شعاع اثر و میزان خسارت وارده به محیطزیست:
در نظام قضایی و اداری کشور، «کارشناسی رسمی دادگستری مهندسی محیطزیست» بهعنوان مجری رسمی ارزیابی موضوعات زیستمحیطی عمل مینماید. این فرد دارای صلاحیت قانونی برای بررسیهای تخصصی در چهار حوزه حیاتی آب، خاک، هوا و پسماند است. یکی از مهمترین صلاحیتهای این گروه، «تعیین علت بروز»، «تعیین شعاع اثر» و «برآورد میزان خسارت وارده به محیطزیست» میباشد که در ادامه تشریح میشود.
عملکرد و وظایف اصلی
تعیین علت بروز آلودگی:
کارشناسی رسمی دادگستری مهندسی محیطزیست موظف است با استفاده از روشهای تخصصی نمونهبرداری، تحلیل کیفی و تطبیق با استانداردهای زیستمحیطی، منشاء و علت دقیق بروز آلودگی در محیط طبیعی یا انسانی را مشخص نماید. روشهایی نظیر پایش مخازن آب، خاک و هوا، بررسی نمونههای رسوبی و معتبرسازی دادهها در این مرحله کاربرد دارد .
تعیین شعاع اثر:
با استناد به اطلاعات محیطی، شیوه انتشار آلودگی، جریان آب یا باد، و ظرفیتی که حاملهای آلاینده دارند، کارشناس رسمی دادگستری شعاع تأثیر آلودگی را بر مناطق پیرامونی تعیین میکند. این کاربرد در مواردی مانند رخداد مسمومیت انسانی یا تخریب اکوسیستمهای محلی اهمیت دارد .
برآورد میزان خسارت:
پس از شناسایی علت و شعاع تأثیر، کارشناس رسمی دادگستری برآوردی دقیق از آثار زیستمحیطی و اقتصادی خسارت وارده به محیطزیست تهیه میکند. این شامل خسارت منابع آب، خاک، هوا، گونههای گیاهی و جانوری، مناطق حفاظتشده و اکوسیستمهای حساس است .
قلمرو کاربرد
در دعاوی قضایی مرتبط با آلودگی ناشی از فعالیتهای صنعتی، کشاورزی، ساختوساز یا حملونقل: رایجترین کاربرد برای تعیین میزان تخلفات زیستمحیطی، عدم تطابق با مقررات و پیگیری حقوقی قانونی است .
در ارزیابی خسارات ناشی از پخش سموم کشاورزی، تصرف غیرقانونی مراتع و جنگلها، تغییر کاربری اراضی ملی، یا آلودگی فاضلاب صنعتی و بیمارستانی در منابع آب زیرزمینی یا سطحی: کارشناسی رسمی دادگستری مداخله کرده و گزارش تحلیلی تهیه مینماید .
در بررسیهای قراردادی پروژههای صنعتی و اجرایی: ارزیابی تطابق وضعیت اقدام با ضوابط زیستمحیطی قراردادها، ارائه نظر رسمی در اختلاف پیمانکاران، مشاوران و کارفرمایان در پروژههای مرتبط با پسماند، تصفیه، پایش و کنترل آلودگی .
ابزار و روشها
نمونهبرداری استاندارد از منابع آب، خاک، هوا و رسوبات با روشهای تشخیص پارامترهای شیمیایی، بیولوژیک و فیزیکی؛
مدلسازی انتشار آلودگی جهت تعیین شعاع تأثیر و تحلیل مسیر حرکت آلایندهها؛
کاربرد معیارها و ضوابط قانونی سازمان حفاظت محیطزیست در تطبیق با شرایط پروژه یا رخداد مورد بررسی؛
استفاده از روشهای کمی و مالی برای محاسبه ارزش اقتصادی خسارات وارده بر اکوسیستمهای حساس (مناطق چهارگانه، پارکهای ملی، حیاتوحش) .
ارزش حقوقی و کارکرد سازمانی
کارشناسی رسمی دادگستری مهندسی محیطزیست گزارشهای رسمی و قابل استناد قضایی ارائه میدهد که در دادگاههای مدنی، کیفری و اداری بهعنوان مبنای تصمیمگیری مورد استفاده قرار میگیرد.
نقش کلیدی در اجرای معاهدات و قراردادهای مرتبط با محیطزیست، بانکی، بیمهای و پیمانکاری دارد؛ بهویژه در بررسی مواردی که عدالت محیطزیستی، جبران خسارت یا پلمپ واحد آلوده مطرح باشد .
نتیجهگیری:
صلاحیت «تعیین علت بروز، تعیین شعاع اثر و برآورد میزان خسارت وارده به محیطزیست» توسط «کارشناسی رسمی دادگستری مهندسی محیطزیست» نقشی حیاتی در طرح ادعاهای قانونی، حمایت از محیطزیست و اعمال مقررات دارد. این صلاحیت مبتنی بر دادهمحوری، تحلیل تخصصی و انطباق با معیارهای قانونی است و در مواردی مانند دعاوی حقوقی، اختلافات پروژهای و تنظیم ارزیابی خسارت محیطی کاربرد دارد.