تعیین حق ریشه در اراضی کشاورزی و منابع طبیعی:
کارشناس رسمی دادگستری با صلاحیت کشاورزی و منابع طبیعی، مجاز به بررسی و تعیین حق ریشه (حق زارعانه) در اراضی کشاورزی و منابع طبیعی است؛ حق مالیای که بر اثر تصرف مستمر و زراعت توسط زارع در زمین متعلق به مالک ایجاد میشود. در مواردی که مالک و زارع در مورد میزان این حق به توافق نرسند، مرجع قضائی یا داوری وظیفه دارد درخواست ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری را صادر کند و کارشناس، بر اساس عرف، قرارداد یا تصرفات واقعی، مبلغ عادلانهای پیشنهاد دهد .
وظایف و موارد کاربرد در نظام قضائی و اداری
مشارکت رسمی در پروندههای دادگاههای حقوقی در دعاوی مرتبط با مطالبه حق ریشه، اجرتالمثل و اجارهبها. دادگاه با بررسی ادله قانونی، زارع را محق شناخته یا نه، و در صورت مثبت بودن ادعا، با حکم اجرا، کارشناس رسمی دادگستری مبنای محاسبه مبلغ را تعیین میکند .
کاربرد در دعاوی مرتبط با مالکیت زمینهای وقفی، اراضی دهیاری و بنگاههای دولتی، جایی که تعیین حق تصرف یا زارعانه ضرورت دارد.
ارزیابی در چارچوب قراردادهای خصوصی و دولتی شامل خرید، فروش، تفکیک یا تغییر کاربری اراضی کشاورزی که نیاز به شناسایی و تعیین ارزش حق ریشه دارند.
ابزار و روشهای کارشناسی رسمی دادگستری
کارشناس رسمی دادگستری با صلاحیت مزبور از ابزارها و روشهای زیر بهره میبرد:
بازدید میدانی از زمین و مشاهده فرآیند زراعت، نوع کشت و زمان تصرف زارع؛
تحلیل عرف منطقهای درباره نامهای محلی مانند «جور» در آذربایجان، «قراپشک» در اطراف تهران، «تبر تراشی/کارافه» در مازندران و … و تطبیق آن با شرایط پرونده .
استفاده از عوامل مؤثر در تعیین حق ریشه: مدت زمان زراعت، مقدار هزینه و زحمت انجام شده، میزان ارزش افزوده زمین، آبادانی و توسعه اثرگذار بر ارزش ملک .
تحلیل مستندات قانونی و رویه قضائی؛ توجه به درصدهای مرسوم (حداقل ۲۰ تا حداکثر ۵۰ درصد کل بهای عرصه و اعیان) در تعیین حق ریشه .
ارزش و اهمیت تخصصی صلاحیت
تعیین دقیق حق ریشه توسط کارشناس رسمی دادگستری، پشتوانه قانونی برای اجرای رای دادگاه و مراجع اجرائی است. این نقش تضمین قانونی برای احقاق حقوق زارع و مالک محسوب میشود.
در پروندههای مرتبط با اراضی کشاورزی و منابع طبیعی، نقطه عطفی برای کاهش اختلافات مالی و قانونی در عرف محلی و اسناد ثبتی محسوب میشود.
وجود این صلاحیت در بستر دادگاهی و دولتی، از جعل یا ادعاهای غیرمستدل جلوگیری نموده و ارزیابی منصفانه را مبتنی بر دادههای معتبر و تجربه عملی فراهم میسازد.
نمونه کاربرد عملی
در پروندهای که زارع چند سال در زمین مالک کشت کرده و مالک اقدام به فروش کرده یا قرارداد پایان یافته، زارع حق دارد مطالبه مبلغی تحت عنوان حق ریشه نماید. در صورت نبود توافق، کارشناس رسمی دادگستری تعیین مبلغ را بر اساس مستندات میدانی و عرف منطقه انجام داده و دادگاه بر پایه آن حکم میدهد. عملکرد این صلاحیت در روابط میان دادگاه، مالک، زارع و مراجع اجرائی کاملاً مستند و قابل اتکا است .
در پایان، این معرفی نشان میدهد که صلاحیت کارشناسی رسمی دادگستری در حوزه کشاورزی و منابع طبیعی، تعیین حق ریشه، نقش رسمی، قانونی و تخصصی در پراکندگی دعاوی کشاورزی، اراضی طبیعی و انسجام حقوقی میان طرفین ایفا مینماید. ارزیابی این حق توسط کارشناس رسمی دادگستری بر مبنای عرف، حقایق میدانی، ارزش افزوده و مستندات قانونی، پایه تصمیمگیری دقیق دادگاهها و مراجع اجرائی است.