تعیین اجاره بهاء و اجرت المثل و تعیین حق ریشه و احیاء صاحبان نسق زراعی و غارسین و مالکین و متصرفین املاک کشاورزی و باغات:
در این معرفی مختصر اما جامع، به بررسی دقیق صلاحیت کارشناسی رسمی دادگستری در حوزه کشاورزی و منابع طبیعی، با تمرکز بر تعیین اجارهبها و اجرتالمثل و تعیین حق ریشه و احیاء صاحبان نسق زراعی و غارسین میپردازیم. هدف این متن، تبیین عملکرد قانونی، ابزارها و کاربردهای تخصصی این صلاحیت در نظام قضایی و اداری ایران است.
۱. مقام قضایی و نقش قانونی
کارشناسی رسمی دادگستری در این صلاحیت، بهعنوان کارشناس معتمد دستگاه قضایی و ناظران رسمی، در دعاوی مربوط به املاک کشاورزی، باغات و منابع طبیعی مأمور به استعلام و اظهارنظر تخصصی است. این نهاد قانونی موظف است نظر مستدل و مستند خود را با رعایت قوانین مدنی (بویژه ماده ۵۱۸ قانون مدنی درباره حق ریشه)، مستند به عرف منطقه و شرع اسلامی ارائه دهد .
۲. گستره فعالیت متخصص رسمی
صلاحیت این کارشناسی رسمی دادگستری شامل موارد زیر است:
تعیین اجارهبها، اجرتالمثل و حق سرقفلی غارسین و مستأجرین، بر اساس عرف کشاورزی و منابع طبیعی .
تعیین دقیق حق ریشه (حق زارعانه)، شامل سهم نسبی بهرهبردار در زمین بر اساس سرمایهگذاری، طول دوره زراعت و نوع کشت .
احیای امتیاز نسق زراعی و حمایت از حقوق قانونی افراد دارای سابقه زراعی؛ ارزیابی براساس مستندات و وضعیت زمین قبل و بعد از عملیات زراعی .
۳. مسئولیتها و وظایف تخصصی
بررسی تاریخ و روش احیای اراضی، از جمله تشخیص طول دوره زراعت، نوع کشت و میزان توسعه زمین.
ارزیابی مالی زمین و محاسبه سهم افراد ذیحق – شامل برآورد قیمت زمین و ساختمان روستایی، سرمایهگذاری، هزینههای آبیاری، کود و عملیات زراعی.
ارائه گزارش رسمی به مراجع قضایی، اداری و سازمانهای درگیر، شامل دادگاه عمومی و سازمانهای متولی منابع طبیعی با مستندسازی عملکرد فنی.
تفسیر عکسهای هوایی و ماهوارهای برای تشخیص تغییر کاربرد زمین و تعیین قابلیت کشاورزی .
۴. ابزارها و روششناسی کاربردی
استفاده از مستندات رسمی مانند قراردادها، اسناد ثبتی و عرف محلی.
تحلیل دقیق تصاویر هوایی و ماهوارهای برای تشخیص احیاء یا عدم احیاء زمین .
بازدید میدانی برای اندازهگیری زمین، محاسبه ارزش ساختمانهای روستایی، تاسیسات آبیاری و احیاء دایر.
محاسبه درصدی منصفانه از ارزش زمین و یا سرمایهگذاریهای انجامشده برای تعیین بهای نهایی حق ریشه (۲۰–۵۰٪ ارزش عرصه و اعیان) .
۵. مصادیق کاربردی در ایران
اختلاف میان مالک و زارع بر سر پرداخت حق ریشه؛ ارائه گزارش کارشناسی دادگاهی برای حل منازعات .
دعاوی مرتبط با تمدید اجاره زمین کشاورزی یا باغی؛ متخصص رسمی، اجرتالمثل و اجارهبها را تعیین میکند.
اختلاف حول احیاء نسق زراعی یا غارسین؛ ارزیابی دقیق نقش و سهم افراد در آبادسازی زمین.
دعاوی حقوقی در دادگاه عمومی؛ کارشناسی رسمی دادگستری نظر رسمی برای اجرای رأی و صدور اجراییه ارائه میدهد .
۶. ارزش افزوده این صلاحیت برای نظام قضایی و منابع طبیعی
تضمین حق قانونی افراد زارع از طریق نظر فنی مستدل.
پیشگیری از تجاوز به محدوده اراضی طبیعی و کشاورزی با توجه به گزارش کارشناسی.
کمک به مراجع قضایی و اداری در تصمیمگیری مستند و عادلانه.
حفظ توازن میان مالک، زارع و منابع طبیعی در چارچوب قوانین و عرف کشاورزی.
۷. جمعبندی نهایی
صلاحیت کارشناسی رسمی دادگستری در زمینه تعیین اجارهبها، اجرتالمثل و حق ریشه، با اتکا به ابزارهای علمی- فنی و مستندات قانونی، زمینهساز تصمیمگیری دقیق در دعاوی کشاورزی و باغی است. نقش این مقام رسمی، نهتنها حلوفصل اختلافات حقوقی، بلکه صیانت از منابع طبیعی و ایجاد ثبات در رابطه مالک–زارع به شمار میرود.