تعیین اجاره بهاء و اجرتالمثل در امور تخصص مربوطه:
صلاحیت تعیین اجارهبها و اجرتالمثل در امور تخصصی مربوطه، یکی از عناوین معتبر در میان صلاحیتهای کارشناسی رسمی دادگستری در حوزه کامپیوتر، فناوری اطلاعات، ارتباطات و فضای مجازی است؛ که با توجه به تأثیر گسترده فناوری بر روابط قراردادی و بهرهبرداری از داراییهای دیجیتال، نقش مهمی در حمایت از حقوق اشخاص و سازمانها ایفا میکند.
این صلاحیت پس از احراز شرایط لازم، توسط مراجع رسمی اعطا شده و کارشناس رسمی دادگستری با تکیه بر آن، مواضع تخصصی خود را طی نظریه کارشناسی مکتوب به مراجع قضایی یا اداری ارائه میدهد.
۲. دامنه و ساختار عملکرد
کارشناس رسمی دادگستری در این صلاحیت به بررسی و تخصیص منافع یا خدمات تکنیکی فاوا که بدون قرارداد یا توافق معمول مالی مورد بهرهبرداری قرار گرفتهاند، میپردازد. از جمله موارد رایج ارجاعی عبارتند از:
تعیین اجرتالمثل استفاده از نرمافزارها، سختافزارها، شبکهها و سرویسهای اینترنتی.
تعیین اجارهبها یا اجرتالمثل بهرهبرداری از زیرساختهای فاوا مثل سرورها، پایگاههای داده و خدمات میزبانی.
رسیدگی به منافع نامشهودی همچون استفاده رایگان از دادهها، برنامههای کاربردی یا محتواهای الکترونیکی
این بررسیها معمولاً در قالب پرونده قضایی (در دادگاه یا کمیسیون حل اختلاف) انجام شده و نظریه کارشناسی رسمی دادگستری بهعنوان مستند برای صدور رأی یا صدور دستور اداری عمل میکند.
۳. مسئولیتها و شرح وظایف
وظایف کارشناس رسمی دادگستری در این صلاحیت عبارتند از:
جمعآوری اطلاعات فنی و قراردادی
بررسی دقیق وضعیت فنی، استفاده واقعی و محل بهرهبرداری از فناوری، شامل اسناد، لاگها، قراردادها و اظهارنامههای مراجع یا طرفین پرونده.
ارزیابی تخصصی بهرهبرداری فاوا
برآورد اجرتالمثل بر اساس عرف بازار فاوا (مانند نرخ اجاره تجهیزات شبکه، سرویسهای ابری، نرمافزار مِلکی و مشابه آن).
تحلیل موارد خاص
تبیین تفاوت میان بهرهبرداری ناشی از فقدان قرارداد مشخص و آنچه تحت عنوان قرارداد مستقل قابل مطالبه است، با استناد به مبانی قانونی.
تنظیم نظریه کارشناسی مکتوب
ارایه گزارش فنی-مالی جامع به مرجع قضایی، شامل بازه زمانی استفاده، نحوه استفاده، مستندات عرفی و محاسبات معقول.
حضور در جلسات دادگاه یا کمیسیون
توضیح و دفاع شفاهی نظریه کارشناسی رسمی دادگستری، در صورت نیاز مرجع قضایی یا اداری جهت رفع ابهامات.
۴. ابزارها و روشهای تخصصی
کارشناسی رسمی دادگستری در این حوزه از طیف منسجم ابزارها و روشهای زیر بهرهمند است:
سیستمهای ردیابی استفاده مانند لاگهای سیستمها و بررسی مرورگرها
نرخنامههای بهروز بازار برای اجاره تجهیزات سنگین، کار سرور و طرحهای ابر
برآورد استفاده زمانی و حجم مصرفی برای تعیین حقالسه
تحلیل اسناد فنی و حقوق مالکیت معنوی؛ جهت تفکیک بهرهبرداری اقتصادی از استفاده رایگان یا قرارداد
مقایسه بینالمللی در صورت کاربرد مشتریان خارجی یا تکیه بر استانداردهای بینالمللی صنعت فاوا
۵. کاربردهای عملی در نظام قضایی و اداری
صلاحیت تعیین اجارهبها و اجرتالمثل توسط کارشناسی رسمی دادگستری در حوزه فاوا در موارد زیر کاربرد دارد
رسیدگی قضایی به دعاوی مالی مرتبط با استفاده بدون مجوز از نرمافزارها، دادهها یا محتوا.
اختلافات قراردادی در سازمانها که در آن امکانات فاوا بدون تصریح در قرارداد مبین استفاده شدهاند.
ارزیابی خسارات در پروندههای مالکیت فکری؛ در مواردی که استفاده غیرقانونی یا بدون اجازه از برنامهها یا دادههای دیجیتال، منجر به توجیه مالی شده است.
پروندههای بیمهای یا بانکی؛ نیاز به تعیین اجرتالمثل برای استفاده از زیرساختهای فاوا در روند خدمات.
حمایت از حقوق دولت و بخش عمومی؛ در پروندههایی که زیرساختهای دیجیتال عمومی مورد بهرهبرداری غیرقانونی قرار گرفتهاند.
۶. جایگاه و اهمیت در نظام حقوقی
از آنجا که فناوری اطلاعات و فضای مجازی جزئی لاینفک از تولید ثروت و خدمترسانی محسوب میشود، نقش کارشناسی رسمی دادگستری در تعیین اجرتالمثل، برای استیفای عدالت مالی اساس خواهد بود. با صدور نظریهای مستدل و تخصصی، مراجع قضایی قادر به صدور رای صحیح و دقیق در مطالبه حق خواهند بود. از این رو، این صلاحیت یکی از پایههای حقوقی-اقتصادی در حوزه فاوا است که مردم، سازمانها و نهادهای عمومی با استناد به آن میتوانند استفاده یا بهرهبرداری قانونی را تطبیق دهند.