تشخیص و ارزیابی اراضی دایر و بایر و موات ازنظر کشاورزی:
صلاحیت تشخیص و ارزیابی اراضی دایر، بایر و موات ازنظر کشاورزی جزو گروه کشاورزی و منابع طبیعی در نظام صلاحیتهای رسمی کارشناسی رسمی دادگستری است. این تخصص بهطور قانونی محدود به کارشناسان رسمی دادگستری بوده و در دعاوی قضایی، اختلافات ملکی و ارزیابیهای اداری بهصورت رسمی استفاده میشود.
1. وظایف و مسئولیتها
تشخیص وضعیت زمین: تعیین اینکه زمین مورد نظر دایر (دارای بهرهبرداری فعلی)، بایر (سابقاً مورد استفاده بوده ولی فعلاً غیرقابل بهرهبرداری است) یا موات (هیچگاه مورد استفاده نبوده ادعای مالکیت ندارد)، توسط کارشناسی رسمی دادگستری انجام میشود .
ارجاع حقوقی: در دعاوی مرتبط با تصرف، دعاوی مالکیت، یا ادعای احیاء نسقی، گزارش کارشناس رسمی دادگستری معیار اعتبارمند گزارش رسمی برای دادگاه یا مراجع اداری فراهم میآورد.
ارزیابی مالی و خسارت: اگر زمین مورد اختلاف باعث آثار مالی یا حقوقی شود (برای مثال اجارهبها، اجرتالمثل یا خسارت ناشی از تغییر وضعیت)، کارشناسی رسمی دادگستری گزارش دقیق برای استفاده در دادگاه یا ادارات صادر میکند .
2. ابزارها و روشهای مورد استفاده
تحلیل تصاویر هوایی و ماهوارهای تاریخی: کارشناسی رسمی دادگستری کشاورزی و منابع طبیعی با بهرهگیری از عکسهای هوایی متعلق به دهههای گذشته (مثلاً سال ۱۳۳۴ شمسی) سیر تغییر کاربری زمین را رصد و تشخیص میدهد .
بازدید میدانی و استعلام از معتمدین محلی: در مواردی که تصاویر هوایی کفایت نمیکند، کارشناسی رسمی دادگستری با تحقیق حضوری و پرسش از اهالی محلی، امکان استناد میدانی مستند را فراهم میآورد .
3. کاربردهای عمده در نظام قضایی و اداری
رسیدگی در دعاوی ملکیت و تصرف اراضی: گزارش تشخیص توسط کارشناسی رسمی دادگستری مرجعی برای مستندسازی وضعیت قانونی زمین در محاکم است.
اثبات یا ابطال اسناد مرتبط با اراضی موات: در زمینه اراضی خارج از محدوده شهری که «موات» شناخته شدهاند، گزارش کارشناس رسمی دادگستری نقش ایفا میکند و در مراحل اعتراض در کمیسیونها یا دیوان عدالت اداری مبنای بررسی قرار میگیرد .
تعیین حقوق اجاره، اجرتالمثل، حق ریشه و احیاء: چنانچه زمین دایر یا بایر توسط اشخاصی مورد بهرهبرداری قرار گرفته باشد، کارشناس رسمی دادگستری در تعیین اجارهبها و حق تسلط قانونی دخیل است .
4. ارزش افزوده و نقش اجتماعی
مستندسازی قانونی دقیق: گزارش کارشناسی رسمی دادگستری مبنای قانونی تصمیمگیریها را محکم کرده و از اظهار نظرهای سلیقهای جلوگیری مینماید.
پیشگیری از اختلافات حقوقی: با صدور تشخیص رسمی، طرفین حادثه میتوانند با اتکاء بر رأی مستدل، به حل و فصل سریعتر اختلافات امیدوار شوند.
انسجام نظام کشاورزی و منابع طبیعی: کارشناسی رسمی دادگستری نقش کلیدی در تعیین حدود دقیق بهرهبرداری اراضی، بازتخصیص قانونی زمینها و جلوگیری از سوءاستفادههای غیرقانونی ایفا میکند.
جمعبندی
صلاحیت تشخیص و ارزیابی اراضی دایر، بایر و موات ازنظر کشاورزی توسط کارشناسی رسمی دادگستری در کشاورزی و منابع طبیعی، دارای چارچوب قانونی شفاف، روشهای معتبر فنی و کاربردهای گسترده در دعاوی ملکی، آسیبشناسی زمین و تنظیم حقوق مربوط به بهرهبرداری است. این نقش رسمی ضمن حفظ نظم حقوقی، زمینهساز تصمیمگیریهای عادلانه در امور اراضی کشاورزی در ایران میباشد.