در دنیای پیچیده و پویای تجارت امروز، قراردادهای اقتصادی و بازرگانی بهعنوان اسناد حقوقی بنیادین، نقش حیاتی در تنظیم روابط میان طرفین ایفا میکنند. با این حال، بهدلیل تنوع مفاد، تفاوتهای فرهنگی، زبانی و حقوقی، و همچنین پیچیدگیهای فنی، بروز اختلافات در تفسیر و اجرای این قراردادها امری اجتنابناپذیر است. از اینرو، بررسی و تفسیر اختلافات ناشی از مفاد قراردادهای اقتصادی و بازرگانی، بهویژه در سطوح داخلی و بینالمللی، اهمیت ویژهای یافته است.
مبانی حقوقی تفسیر قراردادها در ایران
در حقوق ایران، تفسیر قراردادها بر اساس ماده ۲۲۴ قانون مدنی، مبتنی بر معنای متعارف الفاظ و عبارات بهکاررفته در قرارداد است، مگر آنکه خلاف آن اثبات شود. این رویکرد، که بهعنوان معیار نوعی شناخته میشود، در مواردی که کشف اراده باطنی طرفین دشوار یا غیرممکن است، بهکار میرود. با این حال، در مواردی که اراده واقعی طرفین قابل احراز باشد، این اراده بر تفسیر قراردادی مقدم است.
تفسیر قراردادهای بینالمللی
در سطح بینالمللی، کنوانسیون بیع بینالمللی کالا (CISG) که ایران نیز به آن پیوسته است، در ماده ۸ خود، ترکیبی از معیارهای شخصی و نوعی را برای تفسیر قراردادها پیشنهاد میکند. بر اساس این ماده، ابتدا باید به قصد مشترک طرفین توجه شود و در صورت عدم امکان احراز آن، تفسیر بر اساس درک یک شخص متعارف در شرایط مشابه صورت میگیرد. این رویکرد، با در نظر گرفتن عرف و عادات تجاری، بهویژه در معاملات بینالمللی، بهدنبال ایجاد تفسیر منصفانه و منطبق با واقعیتهای تجاری است.
نقش عرف و عادت در تفسیر قراردادها
عرف و عادت تجاری، بهعنوان منابع تکمیلی در تفسیر قراردادها، نقش بسزایی دارند. در حقوق ایران، عرف و عادت میتوانند بهعنوان ابزارهایی برای رفع ابهام و تکمیل مفاد قرارداد مورد استفاده قرار گیرند، بهویژه زمانی که قرارداد در مورد خاصی سکوت کرده باشد. در سطح بینالمللی نیز، عرفهای تجاری بینالمللی، مانند قواعد اینکوترمز (Incoterms)، بهعنوان استانداردهایی برای تفسیر مفاد قراردادهای بازرگانی بینالمللی شناخته میشوند.
حل و فصل اختلافات ناشی از تفسیر قراردادها
برای حل و فصل اختلافات ناشی از تفسیر قراردادها، روشهای مختلفی وجود دارد. در ایران، داوری بهعنوان یکی از روشهای جایگزین حل اختلاف، بهویژه در قراردادهای تجاری بینالمللی، مورد توجه قرار گرفته است. قانون داوری تجاری بینالمللی ایران مصوب ۱۳۷۶، با پذیرش اصل استقلال شرط داوری، امکان حل و فصل اختلافات را بدون نیاز به مراجعه به محاکم قضایی فراهم میکند. همچنین، در قراردادهای بینالمللی، استفاده از نهادهای داوری بینالمللی مانند اتاق بازرگانی بینالمللی (ICC) و مرکز داوری بینالمللی سنگاپور (SIAC) رایج است.
اهمیت تخصص در تفسیر قراردادها
با توجه به پیچیدگیهای فنی، حقوقی و زبانی قراردادهای اقتصادی و بازرگانی، تفسیر صحیح مفاد آنها نیازمند تخصص و تجربه است. کارشناسان حقوقی با تسلط بر قوانین داخلی و بینالمللی، آشنایی با عرف و عادات تجاری، و درک عمیق از مفاهیم حقوقی، میتوانند نقش مؤثری در پیشگیری از بروز اختلافات و یا حل و فصل آنها ایفا کنند.
نتیجهگیری
بررسی و تفسیر اختلافات ناشی از مفاد قراردادهای اقتصادی و بازرگانی، بهویژه در شرایط پیچیده و متغیر تجارت جهانی، اهمیت فزایندهای یافته است. تسلط بر مبانی حقوقی، آشنایی با عرف و عادات تجاری، و بهرهگیری از روشهای مؤثر حل اختلاف، از جمله عوامل کلیدی در مدیریت موفق این چالشها محسوب میشوند. در این راستا، نقش کارشناسان حقوقی و مشاوران متخصص، در تضمین اجرای صحیح قراردادها و حفظ منافع طرفین، غیرقابل انکار است.