صلاحیت بررسی و اظهارنظر فنی در حوزه چاپ و نشر و طبع به عنوان یکی از صلاحیتهای تخصصی کارشناسان رسمی دادگستری رشته کتاب و کتابداری، وظیفهای قانونی و حساس است که در پروندههای قضایی، اختلافات حقوقی، دعاوی مالکیت معنوی و امور قراردادی نشر ایفای نقش میکند. کارشناس رسمی دادگستری با این صلاحیت مجاز است تا در ارگانها و دادگاهها اظهار نظر کند و گزارش دقیق از جنبههای فنی چاپ، نشر، طبع و عرضه آثار مکتوب یا دیجیتال تهیه نماید.
دامنه وظایف و موارد کاربرد:
در دعاوی بین مولف، مترجم، ناشر، صحاف، چاپخانه یا ناشران، کارشناس رسمی دادگستری طبع و نشر بررسی میکند که آیا تعهدات قراردادی ناشر نسبت به مولف، مترجم یا صاحب اثر رعایت شده است یا خیر.
در اختلافات مربوط به مالکیت مادی و معنوی اثر، اعم از ادعای جعل، سوء استفاده، اقتباس غیرمجاز یا کپیبرداری آثار مکتوب، نسخه خطی، چاپ سنگی یا چاپ عادی، اظهار نظر فنی بر عهده کارشناس رسمی دادگستری است.
در بررسی کیفیت چاپ، از جمله روش چاپ (افست، دیجیتال، چاپ سیلک اسکرین، چاپ سنگی و سایر روشها)، ارزیابی مواد مصرفی مانند فیلم، زینک، مرکب، کاغذ، تنوع و کیفیت تصاویر و رنگها، و نیز تشخیص آسیب دیدگی ناشی از نشر یا نگهداری.
در ارزیابی نسخههای آسیب دیده یا قدیمی، نسخههای خطی، چاپ سنگی، نسخههای با ارزش تاریخی که در معرض فرسودگی، آسیب آب، آفت، روشنایی و اسید موجود در کاغذها بودهاند. تعیین ارزش، درجه آسیب و هزینه مرمت نیز در این صلاحیت شامل است.
در بررسی مقررات نشر، قانون مطبوعات، اساسنامهها و آیین نامههای صنفی مرتبط با نشر، مطبوعات و چاپخانهها. همچنین اظهار نظر در دعاوی مطروحه در این زمینهها و رفع اختلاف از نظر حقوقی و فنی.
ابزار، روشها و ملاکهای فنی مورد استفاده:
برای انجام وظایف این صلاحیت، کارشناس رسمی دادگستری متکی است بر ابزارها و روشهایی که ترکیبی از دانش فنی چاپ و نشر، تجربه عملی و بررسی میدانی است:
بازرسی فیزیکی چاپخانهها، نمونههای چاپی، ورقها و محصولات نهایی؛ بررسی دقیق جزئیات کیفیت چاپ، رنگها، تراکم مرکب، وضوح حروف، یکنواختی چاپ، تراشهها و نواقص احتمالی چاپ.
بررسی نمونه نسخهها برای تشخیص اصالت، وضع چاپ، تشخیص تغییری در نسخهها، تطبیق چاپها با نسخههای مرجع یا قدیمیتر.
تحلیل قراردادی برای بررسی احکام و تعهدات ضمن عقد نشر؛ تحلیل حقوقی مقررات مطبوعاتی و نشر، آییننامههای صنفی، صلاحیت ناشر یا چاپخانه در انجام تعهدات مندرج در قراردادها.
تعیین ارزش اموال فکری و مادی نشر، شامل برآورد مالی برای آثار، هزینه چاپ و انتشارات، خسارت ناشی از تخلف قرارداد یا استفاده غیرمجاز، و برآورد جبران خسارت در دعاوی مرتبط.
اهمیت حقوقی و جایگاه در نظام قضایی:
کارشناس رسمی دادگستری با این صلاحیت، نقش کلیدی در شفافسازی جنبههای فنی و تخصصی موضوعات حقوقی ایفا میکند. نظر او به عنوان مدرک معتبر در دادگاهها، مراجع قضایی و اداری قابل استناد است و میتواند تعیین کننده حق و حقوق طرفین باشد؛ خصوصاً در دعاوی مالکیت معنوی یا اختلافات میان مولف و ناشر. اظهار نظر دقیق فنی کمک میکند تا تصمیم قضایی دقیقتر، منصفانهتر و بر اساس واقعیتهای فنی قابل اجرا تحصیل شود.