صلاحیت کارشناسی رسمی دادگستری مهندسی ترافیک در زمینه بررسی و ارزیابی حوادث و سوانح بخش حملونقل، نقش محوری در روشنسازی علتهای وقوع، تعیین سطح مسئولیتها، ارزیابی تأثیر زیرساختها و سامانههای کنترل ترافیک و ایمنی دارد. در این صلاحیت، کارشناس رسمی دادگستری به نمایندگی از مراجع قضایی، انتظامی یا بیمهای، با اتکا به ابزارها و روشهای فنی و تخصصی، به تحلیل جامع حوادث اعم از تصادفات جادهای، ریلی، شهری یا ترکیبی میپردازد.
وظیفه اصلی کارشناسی رسمی دادگستری مهندسی ترافیک در این حوزه، تعیین و تبیین عوامل مؤثر در وقوع حادثه از جمله طراحی و وضعیت زیرساخت (مانند جاده، راهآهن، گذرگاه، تونل، رمپ یا تقاطع)، عملکرد سامانههای کنترل یا مدیریت ترافیک (علائم، دوربین، سامانه کنترل سرعت، سامانههای هوشمند ITS)، تجهیزات ایمنی (گاردریلها، کفپوشها، سیستمهای مهار، روشنایی، نیروگاههای ترمز و جلوگیری از واژگونی) و نقش انسانی (راننده، اپراتور، کنترلکننده) است. به این ترتیب، کارشناس رسمی دادگستری مهندسی ترافیک میتواند اظهار نظر فنی و قضایی ارائه دهد که هم علت حادثه را تشخیص میدهد و هم پیشنهاداتی برای پیشگیری از وقوع مجدد ارائه میکند.
دامنه فعالیت این صلاحیت گسترده است و معمولاً در محاکم قضایی، مراجع انتظامی، ادارههای بیمه، شرکتهای پیمانکاری حملونقل، پروژههای بزرگ راهسازی، مترو و راهآهن مورد استفاده قرار میگیرد. برای مثال، در پروندهای که محوریت آن تصادف زنجیرهای در بزرگراه بهدلیل نقص زیرساخت و عدم نصب سامانههای هوشمند کنترل سرعت است، کارشناس رسمی دادگستری مهندسی ترافیک با بررسی تجهیزات موجود، سرعت مجاز، شیب، وضعیت روشنایی، نگهداری گاردریلها، و مستندات ثبت تردد میتواند علت را «عدم رعایت استاندارد سامانه کنترل سرعت» و «طراحی نامناسب رمپ خروجی» تشخیص دهد. سایتهای معرفی صلاحیت مربوطه، اعلام میکنند که «بررسی علائم ترافیکی و ارزیابی علل سوانح و تصادفات» در حیطه این رشته تخصصی است.
ابزارها و روشهای کارشناسی رسمی دادگستری مهندسی ترافیک شامل بازدید صحنه حادثه، بررسی اسناد فنی، نقشههای طراحی زیرساخت، گزارشهای نگهداری و تعمیرات، دادههای تردد، سامانههای ثبت تخلفات، تحلیل سرعت و دیاگرام ترافیکی، نرمافزارهای مدلسازی جریان ترافیک، تحلیل نسبت تصادفات به حجم تردد، و گزارش مکتوب فنی با رویکرد علتیابی و ارزیابی خسارت است. برای نمونه، این صلاحیت شامل بررسی «سیستمهای هوشمند وسایل کنترل ترافیک» و «بررسی طرحهای جادهای، راهآهن، بندرها و فرودگاه و تعیین نسبت آن با ترافیک» میگردد.
در رابطه با کاربردهای رایج، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری مهندسی ترافیک در پروندههای کیفری یا مدنی ناشی از تصادفات جادهای، برای تعیین علت وقوع یا تشخیص تقصیر فنی.
ارزیابی قراردادهای پیمانکاری اجرای زیرساختهای حملونقل (جاده، راهآهن، مترو) در اختلافات بین کارفرما و پیمانکار؛ در اینجا متخصص رسمی دادگستری مهندسی ترافیک اسناد ایمنی، تطابق طرح با استانداردها، اجرای سامانههای کنترل را مورد بررسی قرار میدهد.
گزارش به بیمهها یا مراجع تنظیمی در حوزه تعیین میزان اثرگذاری سیستمهای ایمنی در کاهش خسارات ناشی از سوانح حملونقل.
مطالعات ارزیابی تأثیر طرحهای ترافیکی یا سامانههای کنترل بر کاهش سوانح؛ به عنوان مثال، بررسی اثر گذاشتن سامانههای هوشمند ITS یا علائم ترافیکی بر کاهش تصادفات.
در نتیجه، اهمیت صلاحیت کارشناسی رسمی دادگستری مهندسی ترافیک در حوزه بررسی حوادث بخش حملونقل بسیار برجسته است؛ چرا که ارائه نظر فنی و قضایی این متخصص رسمی میتواند به روشنسازی حقایق، تعیین مسئولیتها، کاهش مخاطرات ترافیکی و ارتقای ایمنی حملونقل کمک کند. این فعالیت، راهکاری علمی، فنی و قانونی برای کاهش لطمههای ناشی از سوانح حملونقل در ایران است.