برآورد میزان خسارت ورود فاضلابهای خانگی شهری به محیط زیست:
در نظام قضایی و اداری ایران، کارشناسی رسمی دادگستری دارای صلاحیت بسیار ویژه در حوزه برآورد میزان خسارت ناشی از ورود فاضلابهای خانگی شهری به محیط زیست طبیعی میباشد. این صلاحیت، یکی از عنوانهای مندرج در فهرست رسمی رشته محیط زیست طبیعی است که بهصورت اختصاصی در آییننامهها و دستورالعملهای مربوطه از سوی قوه قضاییه تنظیم شده است .
وظایف و مأموریتها
ارزیابی اثرگذاری آلودگی: کارشناس رسمی دادگستری در این صلاحیت موظف است اثرات مخرب کیفی و کمی ورود فاضلاب خانگی (شامل مواد آلی، مواد مغذی، مواد شیمیایی و فلزات سنگین) بر منابع سطحی و زیرسطحی آب، خاک و زیستبومهای اطراف را شناسایی و اندازهگیری کند.
اندازهگیری بار آلودگی: سنجش پارامترهای کلیدی مانند BOD، COD، نیتروژن، فسفر و پاتوژنها، و مقایسه آن با استانداردهای زیستمحیطی مصوب از جمله مهمترین ابزارها محسوب میشود.
محاسبه میزان خسارت: بر اساس نوع، شدت و وسعت آلودگی، کارشناسی رسمی دادگستری مقدار خسارت وارده را برآورد کرده و گزارش رسمی به دادگاه، سازمان محیط زیست، سازمانهای بیمهای یا وزارتخانه ارائه میدهد. این گزارش میتواند ملاک محاسبه دیه، جریمه یا الزام به جبران خسارت باشد .
ابزارها و روشها
نمونهبرداری میدانی: جمعآوری نمونههای آب سطحی و زیرسطحی (چاه یا چشمه)، خاک و رسوبات در نقاط مختلف مسیر ورود فاضلاب
اندازهگیری فیزیکی–شیمیایی در آزمایشگاههای مورد تأیید رسمی
تحلیلهای آماری و مقایسهای با وضعیت پسماند قبلی و شرایط مجاز زیستمحیطی
نقشهبرداری حریم آلودگی: تدوین شعاع تأثیرات فاضلاب بر آب، خاک و اکوسیستمهای مجاور، ارائه بهصورت نمودار و نقشه
دامنه کاربردها
در دعاوی کیفری و حقوقی: بهویژه در پروندههای مربوط به تخریب محیط زیست، حمایت از حقوق عمومی و اجرای قوانین حفاظت محیط زیست
برای جبران خسارت جمعی یا فردی: در دعاوی علیه شرکت آب و فاضلاب، شهرداریها، یا مراکز جمعآوری غیرمجاز پسماند
در قراردادهای تأمین آب شهری یا توسعه زیرساختهای فاضلاب: پیش از انعقاد قرارداد یا در مرحله بازنگری، تأیید یا رد گزارشهای ارزیابی زیستمحیطی
در پروندههای بیمهای و بانکی: برای مستندسازی خسارت و تأیید انجام تعهدات مالی مرتبط با بازسازی یا تصفیه محیط زیستی
در ارزیابیهای دولتی و نظارتی توسط سازمان حفاظت محیط زیست و سایر نهادهای مجاز
نقش در ساختار قانونی و اجرایی
گزارش رسمی قضایی: گزارش کارشناسی رسمی دادگستری دارای جنبه الزامآور در سازوکارهای قضایی بوده و میتواند مبنای صدور حکم یا جریمه زیستمحیطی قرار گیرد.
ملاک تعیین دیه یا جریمه و هزینه ترمیم: سازمان محیط زیست یا قوه قضاییه، با اتکا به نظر کارشناسی، میزان تعهد مالی را تعیین میکنند.
زمینۀ دعاوی حقوقی و اداری: در شکایات مردمی یا صنفی نسبت به تخریب منابع آب یا خاک ناشی از فاضلاب، نظر کارشناسی رسمی دادگستری معیار عمل مرجع قضایی یا اداری است.
نقش گزارش در تصمیمگیریها
انگیزهای برای تهیه طرحهای بازسازی زیستمحیطی مانند احداث تصفیهخانه، بازسازی حریمهای آبی، مدیریت جریان فاضلاب
مبنای ارزیابی خسارات در بیمه یا قراردادها، بهویژه پروژههای کشاورزی، توسعه شهری، ساخت و ساز در حاشیه منابع آبی
ابزار پیشگیرانه، با ارائه شواهد دقیق علمی–قضایی مانع از تکرار آلودگی در دورههای بعدی میشود.
با توجه به اهمیت حفاظت از محیط زیست طبیعی و نقشی که کارشناسی رسمی دادگستری در صیانت از منابع آب، خاک و اکوسیستم شهری ایفا میکند، این صلاحیت تخصصی نهتنها یک ابزار علمی پشتیبان برای مراجع قضایی و نظارتی بهشمار میآید، بلکه در تضمین حقوق عمومی و احقاق جبران خسارت نیز حیاتی است.