اظهار نظر در خصوص میزان تخطی از تعیین جرایم زیست محیطی (جدید):
در نظام قضائی و اداری ایران، کارشناسی رسمی دادگستری در رشته محیط زیست طبیعی با صلاحیتی مشخص در اظهار نظر در خصوص میزان تخطی از تعیین جرایم زیست محیطی، نقشی کلیدی در حمایت از حقوق عمومی و حفاظت از منابع طبیعی دارد. این صلاحیت در فهرست صلاحیتهای مصوب مرکز کارشناسان قوه قضاییه، تحت عنوان «اظهار نظر در خصوص میزان تخطی از تعیین جرایم زیست محیطی (جدید)» درج شده و در طبقهبندی عمومی این رشته قرار میگیرد .
حوزه کاربرد و اهداف
این صلاحیت به کارشناس رسمی دادگستری این امکان را میدهد که در مواردی که تخلف زیست محیطی رخ داده است، از قبیل تجاوز به حریم منابع طبیعی، تخلیه غیرمجاز فاضلاب، آلودگی خاک، آب یا هوا، یا سایر اقدامات ضد زیست محیطی، میزان تخطی از جرایم تعیینشده را بررسی، تجزیه و تحلیل نموده و گزارشی مستدل و مستند به اسناد و دادههای محیطی ارائه نماید. این اظهار نظر در جریان پروندههای قضایی کیفری یا حقوقی، مناقشات اداری، یا دعاوی بانکی و بیمهای قابل استفاده است.
بررسی مستندات و شواهد محیطزیستی شامل گزارشهای سازمان حفاظت محیط زیست، اسناد پایش کیفیت هوا، خاک و آب، نقشهها، دادههای آنالیزی (مثلاً نمونهبرداری شیمیایی).
تحلیل تطبیقی با متن جرایم قانونی: تطبیق مصادیق تخلف با ضوابط و حدود تعیینشده در قوانین زیست محیطی (قانون مجازات اسلامی، آییننامهها و بخشنامههای مربوطه).
محاسبه درصد یا میزان تخطی از مقررات، با اتکا بر مستندات فنی و تطبیق آنها بر اساس مقدار آلودگی یا تغییرات بسترهای طبیعی.
نگارش گزارش رسمی شامل جمعبندی فنی، نتیجهگیری واضح و مستدل، و بیان توصیههای کارشناسی برای قاضی یا مراجع تصمیمگیر؛ مطابق با ماده ۱۹ قانون کانون کارشناسان رسمی دادگستری، اظهار نظر باید صریح و مستدل باشد و نسخه رسمی تا پنج سال نگهداری شود .
ابزارها و روشهای تخصصی
برای تحلیل میزان تخطی، کارشناسی رسمی دادگستری از روشهای زیر بهره میبرد:
پایش کمی و کیفی آلودگیها: نمونهبرداری میدانی و آزمایشگاهی از آب، خاک یا هوا، با استفاده از استانداردهای مصوب سازمان محیط زیست.
نرمافزارهای GIS برای تعیین محدوده و وسعت مناطق تحت تأثیر آلودگی.
محاسبات آماری و مدلسازی برای تعیین میزان انحراف از استانداردهای قانونی.
مقایسه عددی تخطی با حدود مجاز: آیا میزان تخلف بیشتر از حداقل/حداکثر قانونی بوده؟ چه درصدی بیش و چه کمتر از سطح تعیین شده؟
مطالعه مستندات سازمان حفاظت محیط زیست؛ در مواردی که تشخیص اولیه آلودگی برعهده آن سازمان بوده، اما ادله جدید خلاف آن را نشان دهد، گزارش کارشناس رسمی دادگستری میتواند مبنای تصمیم قضایی باشد .
جایگاه قانونی و اقتضاهای قضایی
قاضی یا مرجع رسیدگیکننده در صورت تردید نسبت به تشخیص اولیه آلودگی، مجاز است از اظهارنظر کارشناسی رسمی دادگستری استفاده کند، چرا که این نظریه مستقل و غیرجانبدارانه است . این صلاحیت ضمن شفافسازی میزان و نوع تخطی، قادر است در تعیین نحوه و میزان حکم قضایی یا جریمه اداری، مانند جریمه نقدی درجه چهار یا الزام به جبران خسارت، حکم مؤثری ارائه دهد.
نتیجهگیری
صلاحیت «اظهار نظر در خصوص میزان تخطی از تعیین جرایم زیست محیطی» برای کارشناسی رسمی دادگستری در حوزه محیط زیست طبیعی، نقش بسیار تخصصی دارد. این نقش شامل تحلیل دقیق دادههای محیطی، تطبیق آنها با مقررات قانونی، محاسبه میزان تخلف و ارائه گزارش معتبر و مکتوب به مراجع قضایی یا اداری است. این فرآیند، علاوه بر تأمین عدالت، موجب ارتقای شفافیت در اجرای قانون و حمایت قانونی از محیط زیست میشود.