در حوزه امور پزشکی، حفظ اسرار حرفهای و اطلاعات بیمار یکی از اصول بنیادین اخلاق پزشکی و حقوق بیمار محسوب میشود. این اصل نهتنها در سوگندنامههای پزشکی باستانی نظیر سوگند بقراط مورد تأکید قرار گرفته، بلکه در قوانین و مقررات معاصر نیز جایگاه ویژهای دارد. در ایران، این موضوع در «راهنمای عمومی اخلاق حرفهای شاغلین حرف پزشکی و وابسته» سازمان نظام پزشکی و همچنین در «منشور حقوق بیمار» وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بهطور مفصل تشریح شده است.
تعریف و اهمیت رازداری پزشکی
رازداری پزشکی به معنای حفظ و عدم افشای اطلاعات مرتبط با وضعیت سلامت، تشخیص، درمان و تاریخچه پزشکی بیمار است. این اطلاعات بهعنوان دادههای حساس و شخصی، جزو حریم خصوصی بیمار بهشمار میروند و افشای آنها بدون رضایت بیمار، نقض حقوق اساسی او محسوب میشود. اهمیت این اصل در ایجاد اعتماد متقابل میان بیمار و پزشک، ارتقای کیفیت خدمات درمانی و جلوگیری از آسیبهای روانی و اجتماعی به بیمار نمایان میشود.
چارچوب قانونی و حرفهای رازداری پزشکی
قوانین مختلفی بر حفظ اسرار پزشکی تأکید دارند. ماده ۶ منشور حقوق بیمار مصوب ۱۳۸۰ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تصریح میکند که بیمار حق دارد از محرمانه ماندن محتوای پرونده پزشکی، نتایج معاینات و مشاورههای بالینی خود اطمینان حاصل نماید، مگر در مواردی که بر اساس وظایف قانونی از گروه معالج صورت گیرد. همچنین، ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، افشای اسرار بیمار را جرم دانسته و برای آن مجازات حبس و جزای نقدی تعیین کرده است. این ماده بیان میکند که «اطبا و جراحان و ماماها و داروفروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار میشوند، هرگاه در غیر از موارد قانونی، اسرار مردم را افشا کنند، به سه ماه و یک روز تا یک سال حبس و یا جزای نقدی محکوم میشوند.»
استثنائات قانونی در افشای اسرار پزشکی
با وجود تأکید بر رازداری، در برخی موارد خاص، افشای اطلاعات پزشکی مجاز است. این موارد شامل:
رضایت بیمار یا ولی قانونی او: در صورتی که بیمار یا نماینده قانونی او رضایت کتبی دهد، اطلاعات پزشکی میتواند در اختیار دیگران قرار گیرد.
الزامات قانونی: در مواردی که قانون به صراحت افشای اطلاعات را تجویز کرده باشد، مانند گزارش بیماریهای واگیردار به مراجع بهداشتی.
دفاع مشروع: در شرایطی که افشای اطلاعات برای جلوگیری از خطرات جدی برای خود یا دیگران ضروری باشد.
مراجع قضائی و انتظامی: ارائه اطلاعات به مراجع قضائی تنها با استعلام رسمی دادگاه مجاز است.
نتیجهگیری
صلاحیت اظهار نظر درباره حفظ اسرار حرفهای و اطلاعات بیمار در امور پزشکی مستلزم آگاهی عمیق از اصول اخلاقی، قوانین جاری و مقررات حرفهای است. پزشکان و سایر حرفهمندان حوزه سلامت باید با رعایت این اصول، ضمن حفظ اعتماد بیماران، از بروز مشکلات حقوقی و اخلاقی جلوگیری کنند. در این راستا، آموزشهای مستمر و نظارتهای دقیق از سوی مراجع ذیصلاح ضروری به نظر میرسد.