در حوزه امور پزشکی، حفاظت از پرسنل در برابر اشعه یکی از ارکان اساسی ایمنی شغلی و بهداشت حرفهای محسوب میشود. با توجه به کاربرد گسترده پرتوها در تشخیص و درمان بیماریها، از جمله در رادیولوژی، پزشکی هستهای و پرتودرمانی، ضروری است که کارکنان این حوزهها تحت آموزشهای تخصصی و نظارتهای دقیق قرار گیرند تا از خطرات بالقوه پرتوگیری جلوگیری شود.
استانداردها و مقررات حفاظت در برابر اشعه
در جمهوری اسلامی ایران، قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب ۱۳۶۸ و آییننامه اجرایی آن، چارچوب قانونی اصلی برای حفاظت از افراد در برابر اثرات زیانآور اشعه را تشکیل میدهند. سازمان انرژی اتمی ایران بهعنوان “واحد قانونی” مسئول تدوین مقررات، استانداردها و نظارت بر اجرای آنها در تمامی فعالیتهای مرتبط با اشعه است.
طبق ماده ۴ قانون مذکور، انجام هر گونه فعالیت در ارتباط با منابع مولد اشعه مستلزم اخذ پروانه اشتغال از واحد قانونی است. این پروانه بهمنظور تضمین رعایت اصول حفاظت پرتویی و ایمنی کارکنان صادر میشود.
مسئولین فنی در حفاظت پرتوی
در راستای اجرای مؤثر مقررات، مسئولین فنی با تخصصهای مشخص در نظر گرفته شدهاند:
مسئول فیزیک بهداشت: فردی با حداقل تحصیلات کارشناسی در رشتههای مرتبط با پرتوها که مسئول نظارت بر اجرای اصول حفاظت پرتویی در محل کار است.
شخص مسئول: فردی با صلاحیت علمی و فنی که مسئولیت کلیه امور مرتبط با کار با اشعه در محدوده پروانه را بر عهده دارد.
این مسئولین موظف به ارائه آموزشهای لازم به پرتوکاران، نظارت بر رعایت دستورالعملهای حفاظتی و انجام اقدامات پیشگیرانه در برابر خطرات پرتوگیری هستند.
آموزش و ارزیابی پرتوکاران
آموزش پرتوکاران بهمنظور آشنایی با اصول حفاظت پرتویی و کاهش خطرات ناشی از پرتوگیری امری ضروری است. دورههای آموزشی باید مطابق با استانداردهای بینالمللی، مانند استاندارد TCS 18 آژانس بینالمللی انرژی اتمی، طراحی و اجرا شوند. این دورهها شامل مباحثی چون انواع پرتوها، اثرات بیولوژیکی، روشهای آشکارسازی، تجهیزات حفاظتی و مدیریت شرایط اضطراری میباشند.
همچنین، ارزیابیهای پزشکی منظم برای پرتوکاران از جمله اقدامات پیشگیرانه مهم است. طبق ماده ۱۵ آییننامه اجرایی، پرتوکاران باید قبل و بعد از استخدام و بهصورت دورهای تحت معاینات پزشکی قرار گیرند تا از سلامت آنها اطمینان حاصل شود.
تجهیزات حفاظتی و محیط کار
تأمین تجهیزات حفاظتی مناسب، نظیر لباسهای ضد اشعه، سربکوبی و سیستمهای تهویه مطبوع، از الزامات محیطهای کاری با منابع پرتو است. در مراکز پزشکی، بهویژه در بخشهای رادیولوژی و پرتودرمانی، رعایت اصول طراحی ساختمان، نصب حفاظهای مناسب و استفاده از تجهیزات استاندارد برای کاهش پرتوگیری کارکنان و بیماران ضروری است.
نظارت و بازرسی
نظارت مستمر بر اجرای مقررات حفاظت پرتویی از سوی واحد قانونی و مسئولین فنی، بهمنظور شناسایی و رفع مشکلات احتمالی، از اهمیت بالایی برخوردار است. در صورت بروز هرگونه تخلف یا حادثه، واحد قانونی موظف به اتخاذ اقدامات لازم، از جمله صدور اخطار، تعلیق یا لغو پروانه اشتغال، میباشد.
نتیجهگیری
حفاظت از پرسنل در برابر اشعه در حوزه پزشکی، نهتنها یک الزام قانونی بلکه یک مسئولیت اخلاقی و حرفهای است. اجرای دقیق استانداردها و مقررات، آموزش مستمر کارکنان، تأمین تجهیزات حفاظتی و نظارت مؤثر، از ارکان اصلی تضمین سلامت پرتوکاران و بیماران در محیطهای پزشکی محسوب میشو