ارزیابی و قیمت گذاری باغات مثمر، درختان غیرمثمر و چمن:
شرح وظایف و گستره عملیاتی
۱. ارزیابی ارزش انواع باغات
کارشناسی رسمی دادگستری در این صلاحیت موظف است ارزش واقعی باغات میوه، درختان غیرمثمر و چمن را با دقت بالا تعیین کند. ارزیابی شامل بررسی سن درختان، میزان بهرهدهی فعلی و عمر مفید باقیمانده آنها، وضعیت سلامت و سختافزاری باغ و تجهیزات آبیاری میشود .
۲. تحلیل عوامل تأثیرگذار بر ارزش
بررسی عوامل متعددی مانند منابع آبی (چاه، قنات، رودخانه)، نوع خاک، شیب زمین، و تسهیلات موجود (آبیاری قطرهای، زهکشی، تأسیسات گلخانهای و چمنکاری) بخشی اساسی از ارزیابی است .
۳. تخمین خسارت
در دعاوی مرتبط با تأمین خسارت ناشی از حوادث طبیعی (سیلاب، خشکسالی، سرمازدگی و تگرگ)، کارشناسی رسمی دادگستری میزان خسارت وارد بر باغات، درختان و چمنها را محاسبه و در قالب گزارش قضایی ارائه میدهد .
۴. تشخیص وضعیت حقوقی اراضی
تفکیک، تعیین کاربری و تشخیص وضعیت حقوقی باغات (دایر، بایر، موات یا ملی) یکی دیگر از امور ضروری است. این امر درجاتی از اهمیت در دعاوی ملکی، انفال و اراضی ملی دارد .
۵. تعیین اجارهبها و اجرتالمثل
کارشناسی رسمی دادگستری اجارهبها یا اجرتالمثل باغات را از منظر ارزش زمین، امکانات موجود و درآمدزایی آنها محاسبه میکند و نتایج را برای استفاده در دادگاه یا قراردادهای مالی ارائه میدهد.
ابزار و روشهای تخصصی
بازدید میدانی و تحلیل تصاویر هوایی: کارشناسان رسمی دادگستری با استفاده از GIS و تصاویر ماهوارهای یا هوایی، وسعت عرصه، پوشش گیاهی و خطوط مرزی را تحلیل میکنند .
نمونهبرداری خاک و سنجش کیفیت: تحلیل نوع خاک و میزان آب دهی از طریق نمونهگیری و تحلیل علمی صورت میگیرد .
برآورد کمی محصولات و درآمد: تخمین عملکرد بالقوه باغات در طول یک دوره زراعی و ارزیابی بازده اقتصادی آنها بر اساس دادههای منطقهای انجام میشود .
مطالعه امکانات زیرساختی: تجهیزات آبیاری، زهکشی، مسیر برداشت، نزدیکی به منابع آب و گاز از جمله موارد بررسیشده هستند .
موارد کاربرد در نظام قضایی و اجرایی
دعاوی ملکی و اراضی ملی: در شکایاتی که درباره مالکیت، تصرف غیرقانونی، یا تغییر کاربری باغات مطرح میشود، نظریه کارشناسی رسمی دادگستری تعیینکننده است .
امور بیمهای و خسارت: در پروندههای بیمهای مرتبط با باغات، گزارش کارشناسی مبنایی برای ارائه ادعا و پرداخت خسارت است .
منازعات قراردادی و پیمانی کشاورزی: اختلاف بر سر اجراء و کیفیت عملیات باغی یا تأسیساتی، کارشناسان رسمی دادگستری را وارد صحنه میکند .
ارزیابی مالی جهت وام یا تامین مالی بانکها: در فرآیند تأمین مالی پروژههای باغداری یا تأسیسات آنها، بانکها معمولاً بر اساس گزارش کارشناسی رسمی دادگستری تصمیم میگیرند.
تعیین حقالزحمه و تعداد منازل قانونی: متخصصان رسمی گزارشهایی برای تعیین حق ریشه، احیاء، اجرتالمثل یا سرقفلی مکانهای تولیدی باغها یا چمن تهیه میکنند .
اهمیت و جایگاه
ارائه گزارشهای فنی-حقوقی توسط کارشناسی رسمی دادگستری، نقش «چشم و گوش» قاضی را در پروندههای کشاورزی ایفا میکند؛ این گزارشها مبنای تصمیمات دقیق قضایی و اجرایی هستند و سبب کاهش خطاهای قضایی و تسریع در فرایند رسیدگی میگردند . بهرهگیری از تحلیلهای چندبعدی (حقوقی، مالی، فنی، خاکشناسی و آبشناسی) در گزارش، تضمینی برای عدالت در کاهش شکایات و اختلافات ملی به شمار میآید.