ارزیابی و تعیین خسارت در محدوده اراضی ملی، جنگلی و مراتع و تعیین ظرفیت چرای دام:
مقدمه و جایگاه قانونی
در چهارچوب نظام قضایی و اداری ایران، کارشناسان رسمی دادگستری در رشته کشاورزی و منابع طبیعی، نقشی کلیدی و تخصصی در اثبات واقعیتهای فنی و محیطزیستی دارند. صلاحیت خاص ارزیابی و تعیین خسارت در محدوده اراضی ملی، جنگلی و مراتع و تعیین ظرفیت چرای دام از این منظر اهمیت فوقالعادهای یافته است. این صلاحیت، بهصورت رسمی و با استناد به قانون و مقررات قوه قضاییه، به کارشناسانی تفویض میشود که مجازند برای روشنشدن ابعاد حقوقی و کارشناسی پروندههای مرتبط با منابع طبیعی دخالت فنی نمایند .
وظایف حقوقی و کاربرد قضایی
کارشناس رسمی دادگستری دارای این صلاحیت، در موارد زیر ورود مستقیم و گزارش رسمی ارائه میدهد:
تشخیص حدود منابع طبیعی: تفکیک دقیق اراضی ملی، جنگلی و مرتعی از اراضی کشاورزی یا زراعی، بر پایه شواهد میدانی و نقشهنگاریهای حقوقی .
برآورد خسارت: تعیین خسارات ناشی از بهرهبرداری یا تعرض غیرمجاز (قطع درخت، ساخت بنا، تخریب مراتع و جنگلها) با ارزیابی میدانی و محاسبه ارزش ریالی .
تعیین ظرفیت چرای دام: محاسبه میزان چرای مجاز دام در محدوده مورد نظر، با توجه به نوع پوشش گیاهی، وضع خاک و ظرفیت تولیدی مرتع .
ارائه گزارش رسمی به مراجع قضایی و اجرایی: تهیه مستنداتی مستدل و مستند در پروندههایی همچون دعاوی حقوقی، مجازات تعرض، قراردادهای منابع طبیعی، هزینه جرمهای زیستمحیطی و شکایات خصوصی.
ابزارها و روشهای تخصصی
برای انجام صلاحیت تعریفشده، کارشناس رسمی دادگستری از مجموعهای روش و ابزار فنی بهره میبرد:
نقشهبرداری و فتوگرامتری
تجهیزاتی مانند گیرندههای GNSS، GIS و عکسبرداری هوایی/ماهوارهای برای تشخیص مرزها، شیب اراضی و نوع پوشش گیاهی استفاده میشود .
بازدید میدانی و برداشت نمونه
جهت استحکام گزارش، حضور میدانی در محل و نمونهبرداری خاک/گیاه/پوشش صورت میگیرد تا ارزیابی دقیقتری ارائه شود.
برآورد ریالی بر اساس تعرفه و شاخصهای کارشناسی
خسارت بر اساس تعرفه رسمی کارشناسان، نرخ اجاره، ظرفیت تولید مرتع (کیلوگرم ماده خشک)، و ارزش تجارتی گونهها محاسبه میشود .
تحلیل حقوقی-محیطزیستی
تطبیق یافتههای فنی با مقررات ملی-محیطزیستی، شامل قوانین حفاظت از جنگل و مرتع، تعیین مالکیت و مجوز بهرهبرداری.
کاربردهای عملی
پرونده قضایی تعرض به اراضی ملی یا جنگلی: گزارش رسمی با تعیین نوع و میزان خسارت همراه با راهنمایی مراجع قضایی .
تعیین ظرفیت چرای دام و تنظیم قراردادها: ارائه مستندات کارشناسی به منظور جلوگیری از چرای بیش از حد یا غیرمجاز .
حلوفصل اختلافات مرزی و مالکیتی: تشخیص دقیق نوع اراضی (دایر، بایر، موات) و ارائه مستندات جنگلی/ملی/کشاورزی .
پشتیبانی از تصمیمات اجرایی و محیطزیستی: کمک به سازمانهای دولتی در زمینه مدیریت مراتع و جلوگیری از تخلفات زیستمحیطی با استفاده از تحلیل ظرفیت و تعیین خسارت.
ارزش افزوده برای نظام قضایی و محیطزیست
ایجاد عدالت در احکام با پشتوانه مستندات علمی و فنی مستدل.
کاهش تصرفات غیرمجاز و جلوگیری از تخریب منابع طبیعی از طریق تعیین دقیق ظرفیت چرای دام و برآورد خسارت.
تامین امنیت منابع ملی و جنگلها و ارتقای قابلیت تصمیمگیری دستگاه قضایی.
شفافسازی دعاوی با ارجاع روشن به گزارش مستدل که از دخالت سلیقه شخصی در قضاوت جلوگیری میکند.
جمعبندی نهایی
صلاحیت کارشناسی رسمی دادگستری رشته کشاورزی و منابع طبیعی در حوزه تعیین خسارت اراضی ملی، جنگلی و مراتع و ظرفیت چرای دام، نقش تعیینکنندهای در اجرای عدالت، حفاظت از منابع ملی و حمایت از تصمیمات فنی-قضایی دارد. ترکیب ابزار میدانی، نقشهبرداری، روشهای سنجش پوشش گیاهی و محاسبه ریالی خسارت، این صلاحیت را به محور اصلی در رسیدگی به منازعات و جرائم منابع طبیعی در نظام قضایی ایران تبدیل کرده است.